انتقال آب و آب شیرین‌کن‌ها چه تغییری در اکوسیستم خلیج‌فارس و دریای خزر می‌آورند؟

قانون/ با استفاده از آب شیرین کن‌ها، به ازای هر یک لیتر آب، حدود ۳۷ تا ۳۸ گرم نمک به صورت تلخاب در محیط باقی می‌ماند. برای شیرین سازی ۲۵۰ میلیون متر مکعب آب در سال، یک میلیارد دلار سرمایه گذاری لازم است. افزایش دمای آب شوک شدیدی به آبزیان وارد و بنابراین استفاده از این تجهیزات به شدت اکوسیستم خلیج‌فارس را تهدید می‌کند.
 سال ۹۲ بود که ستار محمودی، قائم‌مقام وزارت نیروی وقت از اتمام طرح انتقال آب خزر به فلات مرکزی خبر داد و گفت: انتقال۲۰۰میلیون مترمکعب آب برای مصارف شرب وصنعت دراین طرح مدنظر قرار دارد. پروژه‌ای که به‌ گفته مدیر مطالعاتی آن اعتبار اولیه برای اجرایش حدود ۲۰هزار میلیارد ریال تخمین زده شده بود، از‌‌ همان ابتدا با مخالفت جدی معاون دریایی وقت سازمان محیط زیست مواجه شد.

«عبدالرضا کرباسی» در مصاحبه‌ای گفت براساس توافق جدید با وزارت نیرو و با توجه به اینکه استفاده از آب شیرین‌کن‌ها در دریای خزر موجب افزایش غلظت نمک در این دریاچه به میزان 32.5 میلیون تن در سال می‌شود، قرار است تا زمان که دستورالعمل‌های علمی برای این اقدام مصوب نشود، ساخت آب شیرین‌کن‌ها متوقف شود. با این وجود مخالفت سازمان محیط زیست ذره‌ای در پیشرفت پروژه انتقال آب به سمنان وقفه نینداخت.

لوله گذاری‌ها از میان جنگل‌های هیرکانی ادامه یافت و پروژه به دست دولت یازدهم افتاد. دولتی که با داعیه حفاظت از محیط زیست پا به عرصه وجود گذاشت اما رئیس جمهور با آغاز سال ۹۵، در سفر به سمنان به مردمش وعده داد با وجود همه مخالفت‌ها قرار است آب دریای خزر به زودی به این شهر منتقل شود. گفته شده قرار است آب خزر در‌‌ همان ابتدا به وسیله آب شیرین کن‌های عظیم شیرین شده و سپس به سمنان انتقال یابد.

عبدالرضا کرباسی که اکنون به عنوان یکی از اساتید دانشگاه محیط زیست تدریس می‌کند و هنوز هم از مخالفان طرح انتقال آب است در خصوص استفاده از آب شیرین کن‌ها و اثرات زیست محیطی آنها می‌گوید: «با استفاده از آب شیرین کن‌ها، به ازای هر یک لیتر آبی که نمک‌زدایی می‌شود، حدود ۳۷ تا ۳۸ گرم نمک به صورت تلخاب در محیط باقی می‌ماند. بنابراین می‌توان گفت بیشترین خطری که استفاده از آب شیرین کن‌ها دارد این است که شوری آب‌های ساحلی را افزایش می‌دهد.»

آب شیرین کن و افزایش غلظت روی و سرب
کرباسی بر این باور است مشکل به همین جا ختم نمی‌شود. با نمک زدایی به وسیله آب شیرین کن معمولا میزان زیادی از غلظت روی و سرب نیز همراه با تلخاب وارد آب می‌شود که به صورت محلول در آب قرار می‌گیرد و می‌تواند برای آبزیان خطرآفرین باشد. بنابراین برای نمک زدایی مهم‌ترین چیز جانمایی محل تخلیه تلخاب است به این معنا که اگر محله تخلیه تلخاب نقاطی انتخاب شود که جریانات دریایی در آن مناسب نباشد و تلخاب با حجم آب زیادتری مخلوط نشود، اثر سوء زیست محیطی بیشتری هم خواهد داشت. بنابراین برای مکان یابی استقرار آب شیرین کن‌های عظیم باید مطالعات دقیقی انجام شود.

به گفته او که در زمان معاونت خود نیز با انتقال آب از دریای خزر به فلات مرکزی مخالف بود، نصب آب‌شیرین کن‌ها آنقدر که برای دریای خزر و زیست‌بوم آن خطرناک است، برای خلیج فارس و عمان خطرناک نیست چراکه خلیج فارس و دریای عمان محیط بازتری دارند اما دریای خزر فقط یک دریاچه بسته است،راهی به جایی ندارد و به همین علت نمک‌زدایی و تخلیه تلخاب در درازمدت می‌تواند محیط زیست آن را نابود کند. باید در نظر داشت شوری کنونی آب دریای خزر ۱۳گرم در لیتر است و بنابراین بیم آن می‌رود که با ورود تلخاب حاصل از نمک زدایی، شوری آب این دریاچه افزایش یابد و حیات آبزیان به خطر بیفتد.

هزینه یک میلیارد دلاری
معاون دریایی اسبق سازمان محیط زیست می‌گوید: «برای شیرین سازی ۲۵۰ میلیون متر مکعب آب در سال، یک میلیارد دلار سرمایه گذاری لازم است. هرچند ایران کشوری گرم و خشک محسوب می‌شود و گاهی برای تامین آب باید از تکنولوژی نوین مانند آب شیرین کن‌ها استفاده کنیم. اما سوال اینجاست اگر این یک میلیارد دلار را در بخش کشاورزی سرمایه‌گذاری و سیستم آبیاری کشاورزی را نوین کنیم، باعث آزاد سازی آب بیشتری نسبت به ظرفیت ۲۵۰میلیون مترمکعبی آب شیرین کن نخواهد شد؟»

طبق حرفای کرباسی در سال‌های گذشته آب دریای خزر دچار آلودگی میکروبی شدیدی بوده استتا حدی که قرار بود در بخش‌هایی از ساحل این دریاچه برای جلوگیری از ورود مردم به آب تابلوهای هشدار‌دهنده نصب شود. بنابراین پروسه شیرین سازی آب دریاچه خزر حتما باید با تصفیه آن به صورت همزمان انجام شود. هر چند گفته می‌شود آب شیرین شده خزر یا خلیج فارس قرار است بیشتر به مصرف بخش کشاورزی برسد.

تخلیه تلخاب در فاصله ۲ کیلومتری از ساحل دریا
با این وجود او تاکید می‌کند اگر قرار باشد آب دریای خزر انتقال یابد، محل تخلیه تلخاب آب شیرین‌کن‌ها باید به فاصله بیش از ۱.۵تا ۲ کیلومتر باشد. در صورتی که سوء مدیریت نشان بدهیم و برای مکان یابی درست این تجهیزات سرمایه گذاری نکنیم، به عنوان مثال آب شیرین کن را در فاصله ۱۰۰ متری آب دریا مستقر کنیم باید منتظر وقوع فجایع زیست محیطی باشیم چراکه اثرات مخرب زیست محیطی آن جبران ناپذیر خواهد بود.

کرباسی می‌گوید: ایران تجربه چندانی در استفاده از آب شیرین کن‌ها ندارد. آب شیرین‌کن‌هایی که تاکنون در کشور ما استفاده می‌شده ظرفیت کمی داشته و قابلیت شیرین سازی میلیون متر مکعبی آب را ندارند. اما برای انتقال آب به فلات مرکزی نیازمند استفاده از آب شیرین کن‌های عظیم با حجم شیرین سازی میلیون متر مکعبی هستیم. بنابراین چه بهتر که به جای این کار تمرکز را بر بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی و فرهنگ سازی برای صرفه جویی بگذاریم. در غیر این صورت اگر بر انتقال آب اصرار است باید کشاورزی را به حال خودش بگذاریم و به دنبال هزینه کردهای اضافی برویم.

شوری خلیج فارس تهدیدی برای آبزیان
پروژه دیگری که قرار است به زودی اجرایی شود، انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی است. مطالعات این پروژه در حال انجام است و گفته شده قرار است ۱۶ استان از آن منتفع شوند. اساس این پروژه هم مانند خزر بر استفاده از آب شیرین کن‌ها ی عظیم و شیرین‌کردن آب خلیج فارس است.
«محمد شریف رنجبر»، کار‌شناس بیولوژی دریا در این باره می‌گوید: «خلیج فارس دریایی نیمه بسته است که از طریق تنگه هرمز به دریای عمان راه دارد و میزان آبی که در آن تبخیر می‌شود چندین برابر آبی است که از طریق رودخانه‌ها واردش می‌شود؛ بنابراین شوری و دمای آب این دریا بالاست و این خود فی نفسه برای آبزیان تهدید محسوب می‌شود».

رنجبر می‌گوید: «شوری آب خلیج فارس با دستکاری‌هایی که هر ساله در طبیعت انجام می‌دهیم بیشترهم شده و یکی از مهم‌ترین دلایل آن سد سازی بر رودخانه‌های بالادست این دریاست به طوری که اکنون شوری آب خلیج فارس بین ۳۸ تا ۴۱ در ۱۰۰۰ppt است. حال فرض کنید آب شیرین کن‌هایی با حجم بالا در سواحل آن مستقر کنیم. در حالی که این آب شیرین کن‌ها فقط نیمی از آب را شیرین و خروجی آنها بسیار شور‌تر از آبی است که برداشت می‌کنند. فرض کنید آب دریا با شوری ۴۰ ppt برداشت و خروجی آن دو برابر شور‌تر است که به دریا وارد می‌شود». به گفته این کار‌شناس بیولوژی دریا جدا از شوری مضاعفی که آب شیرین ‌کن‌ها به آب دریا تحمیل می‌کنند، ۱۸ تا ۶۰درجه سانتیگراد هم دمای آب را بالا می‌برند. افزایش دمای آب هم همان طور که گفته شد شوک شدیدی به آبزیان وارد و بنابراین استفاده از این تجهیزات به شدت اکوسیستم خلیج فارس را تهدید می‌کند.

توصیه او این است که پیش از نصب و استفاده از آب شیرین کن‌ها، مطالعات دقیقی درباره این اقدامات انجام شود و ترجیحا آب شیرین کن‌ها در دریای عمان مستقر شوند. سواحل جاسک به سمت کنارک و چابهار از نظر او برای این کار بهتر هستند زیرا به دریای آزاد راه دارند. با این وجود این به معنای بی خطر بودن استفاده از آب شیرین کن‌ها در این سواحل نیست.
سلامت نیوز: انتقال آب و آب شیرین‌کن‌ها چه بلایی سر دریای خزر و خلیج فارس می‌آورند؟






منبع: قانون