تجلی قرآن در سیره عملی امام علی علیه السلام

بازدید : 1

منبع : فصلنامه پژوهشهای قرآنی ,

تجلی قرآن در سیره عملی امام علی علیه السلام

نویسنده : سید محمد حسین موسوی مبلغ

پیوند قرآن و علی(ع) چونان ژرف و استوار است که مانند آن را در کسی دیگر نتوان جست. قرآن با روح و جان علی(ع) آن گونه درآمیخته که وصف آن میسّر نیست، قرآن بر علی(ع) آن گونه تأثیر گذاشت که پس از پیامبر بر هیچ فرد دیگر تا آن حد تأثیر نکرد و علی نیز قرآن را آن سان شناخت و به آن عمل کرد که پس از پیامبر هیچ کس دیگر نه بدان گونه شناخت و نه تا آن حد به قرآن عمل کرد. راز این پیوند عمیق، در سخنان خود آن حضرت آمده است:

(آن گاه که کودک بودم مرا در کنار خود قرارمی داد و بر سینه خویش می نهاد و در بستر خود می خوابانید، چونان که تن من را به تن خویش می سود… هر روز برای من از اخلاق خود، نشانه ای بر پا می داشت و مرا به پیروی از آن وامی داشت. هر سال در حراء خلوت می گزید، من او را می دیدم و جز من کسی دیگر او را نمی دید… آن هنگام روشنایی وحی و پیامبری را می دیدم و بوی نبوّت را استشمام می کردم. )1

همراهی قرآن با علی(ع) و جدایی ناپذیری آن دو، سخنی ساده و دور از تحقیق نیست، بلکه به اتفاق روایت گران شیعه و سنی پیامبر بارها از آن خبر داد. به جز حدیث متواتر (ثقلین) که از پیوند گسست ناپذیر قرآن و عترت خبر می دهد، روایتهای دیگری نیز در این باب به حدّ تواتر وجود دارد؛ از جمله اینکه پیامبر خدا فرمود:

(علی مع القرآن و القرآن مع علی، لن یفترقا حتّی یردا علی الحوض. )2

علی با قرآن، و قرآن با علی است و این دو از هم جدا نمی شوند، تا بر لب حوض بر من وارد شوند.

این روایت را حاکم نیشابوری در المستدرک علی الصحیحین، طبرانی در المعجم الصغیر، متقی هندی در کنز العمال، هیثمی در مجمع الزوائد، ابن حجر در الصواعق المحرقه و دیگران نقل کرده اند.

قرآن چنان که بر اندیشه علی تأثیرگذاشت، بر سیره و کردار امام نیز تأثیری شگرف و تجلّی ویژه داشت. امیرمؤمنان بدان سان که اعتقاد و باور و آگاهی های خود را از کتاب خدا و آموزه های آن فراگرفت، در هر کردار و عمل خود و تا آخرین لحظه عمر به قرآن کریم اقتدا کرد.

در این نوشتار نیم نگاهی داریم به تجلّی قرآن بر سیره عملی امام(ع) که در دو بخش خواهد بود.

1- سیره عبادی امام(ع)؛

2- سیره سیاسی امام(ع).

سیره عبادی امام علی(ع)

در سوره مبارکه نساء می فرماید:

(فلیقاتل فی سبیل الله الذین یشرون الحیاة الدنیا بالآخرة و من یقاتل فی سبیل الله الله فیقتل أو یغلب فسوف نؤتیه اجراً عظیماً) نساء/74

کسانی که زندگی دنیا را به آخرت فروخته اند، باید در راه خدا پیکار کنند و آن کس که در راه خدا پیکار کند و کشته شود یا پیروز گردد، پاداش بزرگی به او خواهیم داد.

کسی تردیدی ندارد که پس از پیامبر خدا، علی بیش از هر فرد دیگری به سوددهی این معامله و ناپایداری دنیا و جاودانگی آخرت یقین داشت.

در این آیه کریمه که پس از بیان خودداری منافقان از شرکت در جنگ بیان شده است، معیار فداکاران و مجاهدان را بیان می کند و می فرماید: تنها کسانی می توانند جزء مجاهدان واقعی باشندکه برای چنین معامله ای با خدا آمادگی داشته باشند و به راستی دریافته باشند که زندگی جهان ماده در برابر مرگ افتخارآمیز در مسیر زندگی جاودان اهمیتی ندارد.

سپس در ادامه آیه به آینده این مجاهدان اشاره کرده می فرماید:

(سرنوشت چنین مجاهدانی کاملاً روشن است؛ زیرا از دو حال خارج نیست؛ یا کشته می شوند، یا دشمن را در هم کوبیده بر او پیروز می گردند. در هر دو صورت، پاداش بزرگی به آنان خواهیم داد. )

پاسخ امام به عمروبن عبدود با توجه به مفاد همین آیه بود؛ در جنگ خندق، آن گاه که امام علی(ع) در برابر عمروبن عبدود قرار گرفت، او پس از آن که حضرتش را شناخت گفت من خون تو را نمی ریزم، زیرا پدرت ابوطالب از دوستان دیرینه من بود… امام فرمود: برای من اندوهگین مباش، من در هر دو صورت (چه کشته شوم یا بکشم) سعادتمند خواهم بود. 3

و نیز می فرماید:

(الذین آمنوا یقاتلون فی سبیل الله و الذین کفروا یقاتلون فی سبیل الطاغوت فقاتلوا أولیاء الشیطان إنّ کید الشیطان کان ضعیفاً) نساء/76

کسانی که ایمان دارند در راه خدا پیکار می کنند، و آنها که کافرند، در راه طاغوت؛ پس شما با یاران شیطان پیکار کنید؛ زیرا که نقشه شیطان (همانند قدرتش) ضعیف است.

(انّ الله اشتری من المؤمنین أنفسهم و أموالهم بأنّ لهم الجنّة یقاتلون فی سبیل الله فیقتلون و یقتلون وعداً علیه حقّاً فی التورات و الانجیل و القرآن و من أوفی بعهده من الله فاستبشروا ببیعکم الذی بایعتم به و ذلک هو الفوز العظیم) توبه/111

خداوند ازمؤمنان، جانها و اموال شان را خریداری کرده (که در برابرش) بهشت برای آنان باشد؛ (به این گونه که) در راه خدا پیکار می کنند، می کشند و کشته می شوند؛ این وعده حقی است بر او که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده، و چه کسی ازخدا به عهدش وفادارتر است؟ اکنون بشارت باد بر شما به داد و ستدی که با خدا کرده اید و این است آن پیروزی بزرگ.

آیات یادشده بر شخصیت امام علی(ع) چنان تأثیرگذاشت که در همه جنگها به همراه پیامبر بیشترین فداکاری را در راه یاری اسلام و مسلمین از خود نشان داد.

جلوه هایی از فداکاری علی(ع)

پس از بعثت پیامبر، علی(ع) نخستین مردی بود که به رسالت آن حضرت ایمان آورد و اولین فردی بود که با پیامبر نماز گزارد.

سه سال پس از بعثت، وقتی که پیامبر مأمور شد خویشاوندان خود را به اسلام دعوت کند، در میان همه آنان، علی(ع) تنها کسی بود که به ندای پیامبر پاسخ مثبت داد4 و این نخستین فداکاری او در راه دین بود. از آن پس دفاع او از پیامبر در برابر کینه توزی های کفار قریش آغاز شد.

ییکی از فداکاری های درخشان و بی نظیر او در شب هجرت پیامبر از مدینه رخ داد. چون سران قریش در دارالندوه تصمیم گرفتند که پیامبر را از میان بردارند، علی(ع) در بستر پیامبر خوابید و آن شب در تاریخ اسلام نام (لیلة المبیت) به خود گرفت و آیه کریمه 207 سوره مبارکه بقره در ستایس این فداکاری علی(ع) نازل شد: 5

(و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله و الله رءوف بالعباد) بقره/207

و از مردم کسی هست که جان خویش را در پی به دست آوردن خشنودی خدا می فروشد، و خداوند به بندگان خویش مهربان است.

فداکاری های امام پس از هجرت پیامبر به مدینه بر کسی پوشیده نیست. او در همه حوادث مهم تاریخ اسلام و بیشتر جنگهای زمان پیامبر نقش عمده داشت و در بسیاری از جنگها پرچمدار سپاه اسلام بود. علی(ع) برای دفاع از اسلام و عقیده، در جنگ با کفّار همیشه پیشگام بود.

در جنگ بدر، نخستین جنگی که میان مسلمانان و کفّار قریش به وقوع پیوست، علی(ع) در کنار عمویش حمزه نخستین کسی بود که در برابر دشمنان قرار گرفته و بیشترین تلفات را به آنان وارد کرد.

در غزوه احد، نُه تن از قبیله عبدالدار را که هر یک پرچمداری سپاه قریش را به عهده داشتند و پس از آنان غلام سیاه حبشی را به عنوان دهمین پرچمدار قریش از پا درآورد. 6

ابن هشام در سیره خود، آمار کشته شدگان مشرک قریش را 22 نفر یاد کرده و نام قبیله و دیگر مشخصات آنان را نیز یادکرده است. به گفته ابن هشام 12 نفر از این افراد که مشخصات هر یک را نیز آورده، تنها به دست علی(ع) کشته شده اند و ده نفر دیگر به دست سایر مسلمانان. 7

پس از شکست مسلمانان، علی(ع) تنها کسی بود که از پیامبر نگهداری می کرد.

ابن اثیر در تاریخ خود می نویسد:

در جنگ احد، پس از شکست مسلمانان وجود پیامبر از هر طرف مورد هجوم دسته هایی از ارتش کفّار قرار گرفت، هر دسته ای که به آن حضرت رو می آورد، علی(ع) به فرمان پیامبر به آنها حمله می کرد و با کشتن جمعی از آنان موجبات فرارشان را فراهم می ساخت و این جریان چندبار در احد تکرار شد. در برابر این فداکاری، امین وحی نازل گردید و فداکاری علی(ع) را نزد پیامبر ستود. 8

در غزوه احزاب یا خندق، هنگامی که شهر مدینه در محاصره سپاهیان قریش قرار گرفته و عمروبن عبدود (یل نامدار) قریش همراه سه تن دیگر از خندق عبور کرده و در برابر مسلمانان مبارز می طلبید، جز علی(ع) کس دیگری حاضر نشد که به مبارزه او برود و شرّ او را از سر مسلمانان کم کند. 9

علی(ع) در غزوه بنی قریظه پرچمدار بود و در حدیبیه پیمان صلح را نوشت، و در غزوه خیبر ضربه نهایی را بر پیکر دشمن وارد کرد. 10

علی(ع) برای اعتلای اسلام، در هجده جنگ با حضور پیامبر(ص) شرکت جست. تاریخ نشان نداده در جنگی که علی(ع) شرکت داشته، برای اسلام پیروزی به ارمغان نیاورده باشد. فداکاری های علی(ع) برای حفظ و گسترش اسلام بر هیچ کس پوشیده نیست، و نمونه آشکار عمل به آیات قتال و جهاد است که برخی از آنها پیش از این آورده شد.

جهاد در راه خدا از سر اخلاص

فداکاری و ایثار جان در جنگهای فراوان از سوی علی(ع) تنها و تنها برای خدا بود و از اخلاص و خداجویی آن عبد صالح خدا سرچشمه می گرفت. علی(ع) در همه جهادها و جنگها چنان که قرآن بارها توصیه کرده است، شمشیر در راه خدا (فی سبیل الله) می زد، و در این راه، تنها خشنودی ح&

ویدیو مرتبط :
آیا مصحف امام علی علیه السلام قرآن جدید شیعیان است؟!!!