اگر امریکا نجنبد، ایران و روسیه دنیا را تکان خواهند داد

اندیشکده بروکینگز نوشت اگر آمریکا غفلت کند، شکل گیری یک ائتلاف عملگرایانه و سودمند دوجانبه میان روسیه و ایران ممکن است روابط بین الملل را دگرگون سازد.

به گزارش «انتخاب»،‌ این اندیشکده در گزارشی به قلم سرگئی الکساشنکو نوشت: ساموئل رمانی در روزنامه واشنگتن پست این تلقی را که روابط روسیه - ایران بهبود یافته است ، یا حتی پیش بینی بهبود این روابط در آینده را رد کرد. او در مخالفت با مقاله ای که من در این نشریه نوشته بودم مدعی است «بی اعتمادی عمیق، رقابت اقتصادی (در حوزه نفت و گاز) و دستورهای ایدئولوژیک متضاد (در سوریه) ... ائتلاف روسیه-ایران را کاملا ناپایدار می کند.» او در چند جا به خطا رفته است. این خطاها تا حدودی به این دلیل است که او حرف مرا بد بیان کرده است. من درباره روابط روسیه-ایران با جزئیات کامل بحث نمی کردم - این روابط تاریخچه ای طولانی و پیچیده دارد و موضوع بحث من نبود. من بر اوضاع سوریه متمرکز شده بودم. حرف اصلی من اینها بود:

1- سه بازیگر کلیدی بیرونی هستند که پول زیادی در قمار سوریه به میان آورده اند؛ آمریکا، روسیه و ایران. هر کدام از اینها می خواهد بر چگونگی و شرایط پایان یافتن جنگ داخلی سوریه و نیز ترسیم مسیر آینده این کشور تاثیر بگذارد.

2- منافع این سه بازیگر با هم متفاوت است، اما از دید من هنوز امکان همکاری، به ویژه در امتداد خطوط دوجانبه (آمریکا-روسیه، آمریکا-ایران، روسیه-ایران) وجود دارد.

3- ائتلاف روسیه-ایران محتمل ترین ائتلاف میان این سه بازیگر است که علت اصلی آن تحمل دیپلماتیک اندک آمریکا در برابر بازیگران دیگر است.

به نظر نمی رسد که رمانی به ویژه مخالف این سه نکته باشد. من هم با رمانی موافقم که روسیه و ایران منافع متفاوتی در سوریه دارند و این را در مطلب ارسالی قبلی ام هم نوشته بودم. اما من نمی توانم از این نتیجه گیری دفاع کنم که این منافع واگرا این دو کشور را در «مسیر برخورد» قرار می دهد یا اینکه بلندپروازی های آنها «با یکدیگر برخورد کرده است». او مناسبات اقتصادی نزدیک روسیه و ایران ، و همسویی سیاسی آنها را (یعنی خواست مشترک هر دو برای حفظ بشار اسد در قدرت و محدود کردن نفوذ آمریکا در خاورمیانه) نادیده می گیرد. و مهم تر از همه اینکه او این واقعیت ساده را نادیده می گیرد که روابط کشورها همیشه ممکن است به شکل غیرقابل پیش بینی تغییر کند.

البته هیچ مقام روسی یا ایرانی مدعی نشده است که یک مشارکت رسمی میان کشورهای آنها وجود دارد. اما بدون توجه به این مسئله، دو کشور مشترکات زیادی دارند که آنها را با هم متحد کند. روابط اقتصادی روسیه-ایران به عنوان دو کشور همسایه نزدیکتر از روابط اقتصادی کشورهای دورافتاده تر است. آنچه این مناسبات اقتصادی را بیشتر تقویت می کند داشتن بازاری است که محصولات دو کشور آن را تکمیل می کند: روسیه بسیاری از انواع محصولات را که ایران وارد می کند یا به زودی وارد خواهد کرد ،‌ مانند مواد مرتبط با هوانوردی ، فناوری تولید برق (از جمله نیروگاههای هسته ای) ، و خودرو، تولید می کند.

هرچند روسیه و ایران در بازار بین المللی نفت رقبای هم هستند، هزینه تولید نفت هر دو آنها پایین است و برای همین آنها هر دو می خواهند قیمت های پایین تا حد معقول و منطقی، موجب حذف رقبای آمریکای شمالی از میدان بشود. با توجه به نیاز ایران به احیای صنعت نفت خود ، این کشور ممکن است -- مثل عراق در گذشته -- از حضور همه بازیگران بین المللی برای رقابت در مناقصه های دولتی استقبال کند. همانطور که در عراق مشاهده کردیم ، برخی شرکت های روسی ممکن است در مناقصه ها برنده شوند -- اما هیچ کس در روسیه انتظار ندارد این شرکت ها سلطه بلامنازع بر نفت ایران به دست آورند.

همکاری های متقابل تجاری و اقتصادی لزوما موجب مشارکت سیاسی نمی شود -- به تاریخچه روابط شوروی/ روسیه- فنلاند نگاه کنید. اما روسیه و ایران در بسیاری جهات همسویی دارند. هیچ گونه تضاد منافع میان روسیه و ایران در سوریه وجود ندارد که این دو کشور را در آنجا محکوم به شکست بکند. برخی از دلایل آن اینها هستند:

- هر دو کشور از مفهوم «حوزه نفوذ» به عنوان مبنایی برای سیاست خارجی خود استفاده می کنند، و هر دو می خواهند نفوذ آمریکا را به ترتیب در سطح جهانی و در منطقه کاهش دهند.

- هم روسیه و هم ایران بشار اسد رئیس جمهور سوریه را شریکی مهم می دانند و می خواهند او در آینده حاکم یک سوریه یکپارچه باشد. وقتی یک سیاستمدار (یا ژنرال) سوری دیگر در نهایت به عنوان جانشین اسد ظاهر می شود، او احتمالا مورد قبول هر دو کشور روسیه و ایران خواهد بود -- مشروط بر اینکه سنی یا تحت حمایت آمریکا نباشد.

- ایران به مدت نزدیک به 40 سال توانایی چشمگیر خود را برای حفظ ثبات و نظم داخلی در میان اوضاع و شرایط نامطلوب محیط بیرونی نشان داده است.

- منافع عملی روسیه -- یعنی پایگاههای نظامی و قراردادهای تسلیحاتی -- منافع ایدئولوژیک ایران یا تمایل این کشور را برای تبدیل شدن به قدرت برتر منطقه تضعیف نمی کند. ایران ، به ویژه پس از لغو تحریم ها، به دنبال نوسازی نیروهای مسلح خود خواهد رفت. روسیه ممکن است بهترین شریک ایران در این حوزه باشد.

این نیز مهم است که توجه داشته باشیم هرچند معمولا می توان با اطمینان تصور کرد که روندهای کنونی ادامه خواهند یافت، تقریبا همه این ها روزی به پایان می رسد. یک رویکرد قطعی نگر -- با تاکید بر اینکه گذشته نمی تواند در آینده تغییر کند -- در روابط بین الملل رویکردی پرمخاطره است. روابط میان کشورها، بر خلاف مثلا فرایندهای اقتصادی ، تا حدود زیادی بر شخصیت ها، دیدگاههای شخصی ، عادات شخصی و شیمی شخصیت ها بستگی دارد. اگر فقط بر حکم و سنت تاریخ اتکا کنیم، چگونه می توانیم تجاوز آلمان نازی به شوروی در سال 1941 را توضیح دهیم؟ دو کشور در دهه 1930 روابط سیاسی و اقتصادی بسیار خوبی داشتند. اگر فقط به میراث دهه 1950 و 1960 بنگریم ، دست دراز کردن هنری کیسینجر به طرف چین در دهه 1970 را چگونه می توانیم توضیح دهیم؟

در حالی که روسیه و ایران مناسبات و روابط خود را تقویت می کنند، آمریکا نیاز دارد که منافع خود را در سوریه (و منطقه بزرگتر خاورمیانه) شناسایی کند و بر اساس آن به یک سیاست دراز مدت برسد . اگر آمریکا نتواند این کار را بکند، ممکن است به زودی با تحول بسیار نامطلوبی مواجه شود. شکل گیری یک ائتلاف عملگرایانه و سودمند دوجانبه میان روسیه و ایران که روابط بین الملل را تکان خواهد داد. رمانی می گوید چنین ائتلافی نمی تواند پایدار باشد؛ من مخالفم. اما حتی اگر استدلال او را بپذیریم، این کار نیاز آمریکا را برای یافتن یک رویکرد جامع تر برای مواجهه با اوضاع خاورمیانه کم نمی کند.