مهم ترین محور حفاظتی؛ حقوق میراث فرهنگی

در بحث حفاظت، محورهای مختلفی از نظر فیزیکی، الکترونیکی، فنی و غیره باید در نظر گرفته شود اما هیچ یک از آنها از دامنه گسترده ی محور حقوقی بهره مند نیستند. محور حقوقی از قبل کشف اثر و حتی تا بعد از اینکه اثری گم و یا دزدیده شود، همچنان از موضوعیت بالایی برخوردار است.

نخستین نشست حقوق اموال تاریخی - فرهنگی به همت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و کمیته ملی موزه های ایران (ایکوم) با مشارکت موزه دفاع مقدس سه شنبه 14 اردیبهشت در محل این موزه برگزار شد.

احمد محیط طباطبایی، رییس کمیته ملی موزه های ایران با اشاره به این موضوع که این نشست فتح بابی برای برگزاری نشست های تخصصی بیشتری در حوزه میراث فرهنگی است، گفت: متاسفانه امروز، میراث فرهنگی و تاریخی کشور در تنگنا قرار دارد و ایجاد این رشته ی تخصصی و انجام مطالعات در خصوص آن از ملزومات دوران فعلی است. وی در ادامه اضافه کرد: این رشته باید به صورت تخصصی و تکمیلی  در زیر رشته ی حقوق قرار گیرد و در دانشگاه ها به طور ویژه تعقیب شود.

رییس کمیته ملی موزه های ایران با اشاره به تعدد آثار و غنای فرهنگی ایران اظهار کرد: مسائل حقوقی مربوط به استرداد اموال فرهنگی - تاریخی با توجه به ضابطه ها و مقررات خاص کشور و متناسب با ویژگی های فرهنگی ایران از تفاوت های خاص خود برخوردار است. از طرف دیگر درک قوانین و مقررات بین المللی نیز در این مهم بی تاثیر نیست. محیط طباطبایی در پایان افزود: امیدواریم این نشست توسط نشست های دیگر دنبال شود و با برگزاری کارگاه های متعدد و گوناگون به به یک حوزه آکادمیک در ایران منتهی شود.

قاسم قاسم خانی، قائم مقام رییس باغ موزه دفاع مقدس با تاکید بر تغییر رویکرد موزه ها از اثر محوری به مفهوم محوری بیان کرد: توقع مردم از موزه ها خصوصا موزه های جنگ تغییر کرده است. شاید در گذشته مردم در موزه های جنگ بیشتر شاهد سلاح ها، ادوات و ماشین های جنگی بودند اما امروز دیگر مردم به دنبال این موضوعات نیستند. برای مردم مهم است که بدانند استفاده کنندگان این سلاح ها در جنگ چه افکار و اهدافی داشته اند؟ در جبهه ی خوب یا بد جنگیده اند؟ از سرزمینی دفاع کردند و یا به سرزمینی تجاوز کردند؟

وی در ادامه اضافه کرد: در این باغ موزه سعی کرده ایم به منظور تحقق هدف ارتقا سطح آگاهی مردم از دو رویکرد استفاده کنیم. اولین رویکرد، رویکرد انتقال مفهوم و ایجاد آگاهی است. در این رویکرد با بهره گیری از ابزار و تجهیزات مناسب و استفاده از راویان مجرب در تلاشیم این انتقال آگاهی به بهترین شکل صورت گیرد. در این موزه بر خلاف سایر موزه ها، حضور راهنما برای بازدیدکنندگان الزامی است و گروه های بازدید کننده حتما از راوی برخوردار خواهند شد.

مقام رییس باغ موزه دفاع مقدس در توضیح رویکرد دوم اظهار کرد: ایجاد حس حضور رویکرد دیگر موزه است. تلاش می شود با استفاده از تجهیزات و با بازسازی صحنه های جنگ این حس در بازدیدکنندگان شکل گیرد. پخش صداهای بمباران شهره ها و باز سازی تکه ای از شهر خرمشهر و بسیاری دیگر تلاشی است برای ایجاد هر چه بهتر حس حضور در بازدیدکنندگان.

سید محمد بهشتی شیرازی، رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه با واضح خواندن اهمیت موضوع حقوق میراث فرهنگی تصریح کرد: در بحث حفاظت، محورهای مختلفی از نظر فیزیکی، الکترونیکی، فنی و غیره باید در نظر گرفته شود اما هیچ یک از آنها از دامنه گسترده ی محور حقوقی حفاظت بهره مند نیستند. محور حقوقی از قبل کشف اثر و حتی تا بعد از اینکه اثری گم و یا دزدیده شود، همچنان از موضوعیت بالایی برخوردار است. وی افزود: هنگامی می توانیم به وظیفه اصلی خود یعنی حفاظت به خوبی عمل کنیم که ظرفیت های حقوقی بیشتری فراهم کنیم و جایگاه حقوقی بهتری را رقم بزنیم.

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به قانون سال 1309 و با تکید بر این موضوع که ایران در بین کشورهای منطقه جز اولین کشورهای برخوردار از قوانین مرتبط با موضوع میراث فرهنگی است، گفت: سابقه ایجاد ظرفیت های قانونی در کشور ما بسیار طولانی است و در بسیاری از موضوعات از خلا های قانونی برخوردار نیستیم. مشکل ما این است که قوانین ما در مرحله اجرا به از سازوکارهای مناسب برخوردار نشده اند و در بسیاری از موارد نیز اجرا نمی شود.

بهشتی در تاکید بر اهمیت به روز شدن قوانین اظهار کرد: در طی زمان با توسعه دانش بشری و تغییر شرایط و دیدگاهه ای مردم باید این امکان وجود داشته باشد، قوانین به لحاظ صوری و محتوایی به روز شوند. اما آنچه حائز اهمیت است این است که این تغییر و تحولات نباید رویکردهای سیاسی داشته باشند و از طرف دیگر باید کاملا محتاطانه صورت پذیرند. وی در اشاره به ناآگاهی سرمایه های اجتماعی از قوانین میراث فرهنگی تصریح کرد: عدم آگاهی مردم از قوانین میراث فرهنگی و فضای اجتماعی که در اثر رفتار خود ما ایجاد شده منجر به نقل و انتقالات و یا خرید و فروش های زیرزمینی شده است.

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اضافه کرد: برای قوانین و مقررات میراث فرهنگی و تاریخی کشور باید سرمایه اجتماعی مثبت و مدافع قانون ایجاد کرد در غیر این صورت این قوانین تنها در محکمه ها اتفاق خواهد افتاد. وی ادامه داد: اشراف نسبت به قوانین و مقررات میراث تنها در بطن جامعه با ضعف رو به رو نیست بلکه در بدنه قوه قضاییه نیز برخی از قضات اشراف کافی به قوانین میراث را ندارند.

بهشتی تصریح کرد: پرونده های ما در قوه قضاییه بسیار است پس با برگزاری نشست ها و دوره های آموزشی و ایجاد یک شاخه تخصصی حقوق میراث فرهنگی و تاریخی در رشته حقوق در دانشگاه ها، می توانیم چنین رویکردی را نهادینه کینم. وی در پایان گفت: ما حتی در حوزه میراث فرهنگی نیز با مسائل فقهی سر و کار داریم و حتی باید از افراد علاق مند به این گروه نیز برخوردار باشیم. دست میراث فرهنگی برای حفاظت باید پر باشد و بدون پشتیبان این مهم محقق نخواهد شد.

محمد رضا زاهدی، رییس گروه اموال تاریخی فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، حمایت های قانونی از اموال منقول فرهنگی - تاریخی در دودسته قوانین داخلی و بین المللی معرفی کرد و گفت: کنوانسیون 1970 و 1995 از مهمترین قوانین بین المللی در حوزه میراث فرهنگی است. وی در توضیح کنوانسیون اتخاذ تدابیر لازم برای ممنوع کردن و جلوگیری از ورود و صدور انتقال مالکیت غیر قانونی اموال فرهنگی 1970 یونسکو بیان کرد: کشورهای عضو این کنوانسیون تصریح کرده اند که ورود، صدور و انتقال غیرقانونی مالکیت آثار فرهنگی یکی از علل اساسی فقر میراث فرهنگی کشورهای جهان محسوب می شود. در نتیجه کشورهای عضو متعهد شدند در صورت ورود غیرقانونی ۀثار فرهنگی تاریخی کشورای عضو نسبت به استرداد آثار مسروقه به کشور مبدا اقدام نمایند.

زاهدی در توضیح کنوانسیون موسسه بین المللی یک نواخت سازی حقوق پیرامون اشیای فرهنگی مسروقه یا غیر قانونی خارج شده 1995 یونیدرا اظهار کرد: کشورهای عضو کنوانسیون 1970، کنوانسیون 1995 را در خصوص تجارت غیرقانونی اموال فرهنگی - تاریخی و راه های مبازره با این پدیده در سطح بین المللی در 5 فصل به تصویب رساند. در واقع این کنوانسیون مکمل کنوانسیون 1970 است. با استناد به مفاد کنوانسیون مذکور، در صورت انتقال غیرقانونی آثار تاریخی - فرهنگی کشورها، می توان در مجامع بین المللی نسبت به استرداد آثار اقدام کرد.

گروه اموال تاریخی فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در توضیح مهمترین قوانین و مقررات کشور در حمایت از میراث فرهنگی کشور گفت: ماده 26 قانون مدنی ایران، قانون مصوب سال 1309 در مورد حفظ آثار ملی، قانون ثبت آثار ملی مصوب 1352، قوانین الحاق ایران به کنوانسیون های 1954، 1970، 1972، 1995، 2001، 2003 یونسکو، اصل 83 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ماده واحده راجع به جلوگیری از انجام حفاری های غیر مجاز، موادی از قانون مجازات اسلامی، قانون تشکیل و قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی، قانون مجازات اخلال گران در نظام اقتصادی کشور، آیین نامه حفاظت از میراث فرهنگی، آیین نامه اموال فرهنگی، هنری و تاریخی نهادهای عمومی و دولتی، آیین نامه مدیریت، سامان دهی، نظارت و حمایت از مالکان و دارندگان اموال فرهنگی - تاریخی منقول مجاز از مهمترین قوانین کشور در حوزه میراث فرهنگی است.

وی در خصوص چالش های پیش روی در زمینه استرداد اموال منقول فرهنگی - تاریخی تصریح کرد: عدم آموزش های لازم و آگاهی های عمومی در خصوص اهمیت و جایگاه میراث فرهنگی، فقدان بانک اطلاعات جامع اموال منقول فرهنگی - تاریخی کشور و عدم تطبیق قوانین داخلی با بین المللی از مهمترین چالش هایی است در زمینه حقوق میراث فرهنگی با ان رو به رو هستیم.

 زاهدی در اشاره به اقدامات سازمان میراث فرهنگی جهت مبارزه با قاچاق و استرداد اموال منقول فرهنگی - تارخی اضافه کرد: بازنگری در قوانین موجود و تصویب قو&am