خانه تاریخی گلچین دزفول؛ گنجی آجری در دست فراموشی

خانه تاریخی «گلچین» یکی از آثار ارزشمند ملی و گنجینه ای از نقوش آجری در بافت تاریخی دزفول است که بر اثر بی توجهی متولیان به دست فراموشی سپرده شده است.

بافت تاریخی دزفول که با ورود به کوچه پس کوچه های آن احساس ناب حضور در اعماق تاریخ به آدم دست می دهد، مجموعه ای از آثار و بناهای تاریخی و ثبت ملی شده را در درون خود دارد که همین امر باعث شده تا ازاین بافت ارزشمند به عنوان مجموعه ای کامل و بی نظیر در حوزه میراث فرهنگی نام برده شود. بافتی که شامل 28 محله قدیمی و درهم تنیده است و تزئینات معماری بی نظیر آن، دزفول را به شهر آجری معروف کرده است. در محدوده بافت تاریخی دزفول بیش از 140 اثر تاریخی ثبت ملی شده شامل مسجد، حمام، گذر و بقعه وجود دارد.

علاوه بر ساباط ها، حمام ها، گذرها و مساجد تاریخی موجود در بافت، خانه های تاریخی معروفی نیز به نام صاحبان بنا ازدوره های گذشته در این بافت به جای مانده که هر کدام به تنهایی دارای ارزش فرهنگی، مذهبی و تاریخی هستند. وجود چنین خانه های تاریخی همچون خانه تیزنو، قلمبر، مستوفی، قصاب، معزی، سهرابی، محسنی، نیلساز، مهدوی، سیدصدر، کلک چی، جوکار، قلق چی و صنیعی سبب شده تا بافت تاریخی دزفول نسبت به سایر آثار و مجموعه های تاریخی این شهرستان متمایز باشد.

بی توجهی متولیان میراث فرهنگی

کم توجهی و بعضا بی توجهی متولیان میراث فرهنگی شهرستان به برخی آثار در خطر نابودی در چندسال اخیر دل دوستداران میراث فرهنگی را به درد آورده است و متولیان امر نیز در تمام این مدت سعی کرده اند با ادعاهایی همچون کمبود و یا نبود اعتبار این بار سنگین هجمه ها را از دوش خود بردارند هر چند در این میان نباید منکر برخی اقدامات بعضا لاک پشتی این نهادهای متولی در بحث بهسازی و مرمت آثار موجود دربافت تاریخی دزفول شد اما حقیقت این است که عدم مدیریت های درست و بعضا بی ثباتی در مدیریت ها موجب شده تا میراث فرهنگی شهرستان دزفول در سال های اخیر همواره با انتقادهای صاحبان نظر در این عرصه مواجه شود، موضوعی که شاید از یک سو بتواند عزم این متولیان را برای رفع نواقص و کاستی ها جزم کند و ازسویی گاهی با افزایش بی توجهی ها و تداوم رویه های نادرست احساس می شود که انتقادات و هجمه ها آب در هاون کوبیدن است که تاثیری در روند مدیریت های ضعیف میراث فرهنگی شهرستان ندارد.

هرچند با وجود تمام این کم مهری ها اما انجمن «دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول» متشکل از افراد مختلف با تحصیلات و مشاغل گوناگون درکنار تمامی اقداماتی که از زمان تشکیل خود در راستای تلاش برای بهبود شرایط آثار تاریخی، معرفی این آثار و دیگر ظرفیت های گردشگری دزفول و ارائه راهکار های عملی برای بهبود مسائل فرهنگی و اجتماعی شهرستان کرده، چند صباحی است که برای نشان دادن اهمیت توجه و صیانت از آثار تاریخی شهرستان از جمله نگهداری و توجه به این خانه های تاریخی کمپینی را نیز با عنوان «حمایت از حفظ و احیای بناهای تاریخی دزفول» تشکیل داده که عمده ترین تمرکز خود را در این کمپین به معرفی و لزوم توجه به خانه های تاریخی موجود در بافت از طریق رسانه های معتبر گذاشته تا شاید در کنار بی مهری هایی که نسبت به این آثار صورت گرفته با انتشار این مطالب و ایجاد حساسیت موجب بالا رفتن درک مسئولان برای توجه بیشتر به آثار تاریخی و فرهنگی باشند.

خانه تاریخی «گلچین» نیز از جمله بناهای با ارزش و ثبت ملی بافت قدیم دزفول است که به شدت نیازمند احیا و توجه از سوی مسئولان متولی است تا شاید با بهره گیری از ظرفیت های آن بتوان خلاءهای زیادی در حوزه میراث فرهنگی شهرستان پر کرد.

نبود برنامه ای هدفمند

در همین رابطه عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می کند: در هجوم شهرسازی بی هویت مدرن، خانه های تاریخی و بافت آجری آن یکی پس از دیگری در نبود برنامه ای هدفمند برای احیای آن ها فرو می ریزند و یا در تعریض کوچه ها و معابر، منظر تاریخی خود را از دست می دهند.

نجمه مورث نوری می افزاید: با این همه بیش از 100 اثر در این محدوده به ثبت رسیده که برنامه ریزی جهت استفاده صحیح از آنها موجب حفظ بخش زیادی از فرهنگ و هویت این سرزمین می شود.

عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول عنوان می کند: در مرکز شهر دزفول، خانه گلچین با معماری زیبا و اصیل خود یکی از بناهای تاریخی محسوب می شود که با وجود اینکه به شماره 14719 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اما تا کنون هیچ بهره برداری صحیحی از آن نشده و مرمت آن نیز سال هاست نیمه کاره رها شده است.

مورث نوری با بیان اینکه خانه تاریخی «گلچین» از نظر موقعیت قرارگیری در محله تاریخی مسجد در مرکز شهر و درخیابان طالقانی غربی کوچه فیروزه قرار گرفته، تصریح می کند: این خانه که یکی از زیباترین خانه های بافت تاریخی و ارزشمند دزفول محسوب می شود از نظر مشخصه های معماری بی نظیر است.

وی با اشاره به اینکه بنای خانه قدیمی گلچین به صورت یک حیاط کوچک در مرکز خانه همراه با نقوش زیبای خوون چینی است، می گوید: نقوشی که با خلاقیت وصف ناشدنی معماران خوش ذوق سنتی دزفول کنار هم خلق شده اند زیبایی غیرقابل وصفی به این مکان تاریخی داده اند.

عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول درادامه با بیان اینکه فضاهای بیرونی و اندرونی خانه گلچین در طبقات ساخته شده اند، می افزاید: قدمت اولیه بنا با توجه به نوع تقارن های موجود در پلان و نما و تزئینات آجری پیرامون حیاط که از زیبایی های معماری این بنای تاریخی به شمار می آیند به بیش از 100 سال و به دوره قاجاریه می رسد که تا اوایل دوره پهلوی تغییراتی در آن اعمال شده است.

مورث نوری، کاربری خانه گلچین در گذشته را مسکونی عنوان می کند که بخشی از آن به عنوان عصار خانه یا کارگاه ارده کشی مورد استفاده قرار گرفته و در حال حاضر در مالکیت اداره میراث فرهنگی شهرستان است.

عدم اختصاص اعتبار لازم

وی عنوان می کند: با وجود اینکه به دلیل موقعیت مناسب مکانی خانه تاریخی گلچین امکان دسترسی به تاسیسات و خدماتی چون خطوط تاکسی و اتوبوس در مسافت های شهری با سهولت انجام گرفته و از این حیث برای ارائه خدمات به گردشگران نیز بسیار مناسب است و طی سالهای 89-88 مرمت شده، ولی متاسفانه به علت عدم تخصیص اعتبار لازم نیمه تمام مانده و در حال حاضر به صورت متروکه رها شده است در صورتی که می توان با مشارکت موسسه ها و شرکت های مختلف موارد متعددی درراستای کاربری آن در نظر گرفته و جانی دوباره در کالبد تاریخی خانه گلچین دمید.

عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول همچنین یادآور می شود: موقعیت قرارگیری خاص خانه گلچین در میان مجموعه ای عظیم و منحصر به فردی از بناهای تاریخی دزفول نظیر مجموعه شاهرکن الدین یعنی حمام، مسجد، مدرسه و بقعه شاهرکن الدین، بازار قدیم دزفول و مسجد جامع شهر، نزدیکی به شریان های اصلی همچون خیابان امام و خیابان طالقانی که به محور رود دز منتهی می شوند شرایط بسیار مناسبی را برای تبدیل این مجموعه به یکی از قطب های مهم گردشگری فراهم کرده است.

مورث نوری اظهار می کند: از جمله موارد استثنایی دیگر می توان به همجواری این خانه با خانه تاریخی نیل ساز اشاره کرد که این دو خانه تاریخی در کنار هم مجموعه تاریخی منحصر به فردی را تشکیل داده و قابلیت سرمایه گذاری برای ایجاد یک مجموعه رفاهی ، تفریحی سنتی را دارند.

وی گفت: اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان با برنامه ریزی هدفمند و فرهنگ سازی در خصوص استفاده بهینه از بناهای تاریخی استان خوزستان می تواند زمینه حفظ این آثار و رونق هر چه بیشتر صنعت گردشگری به ویژه در بافت تاریخی دزفول را فراهم آورد.

وضعیت تأثر برانگیز میراث تاریخی و فرهنگی شهرستان دزفول قطعا نشان دهنده بی مهری و کم مهری های میراث فرهنگی استان به بافت تاریخی دزفول است در صورتی که اگر هر شهر دیگری همانند دزفول ازاین همه آثار تاریخی ثبت ملی شده برخوردار بود برای حفاظت از بافت آن یک بودجه اختصاصی در نظر گرفته می شد اما متاسفانه بافت تاریخی دزفول ازچنین شانسی بهره نبرده است هرچند باید گفت که شاید مهمترین علت بی توجهی به بافت ها و آثار تاریخی عدم شناخت کافی از آنها است. امید است در آینده نزدیک شاهد توجهات بیشتر به ظرفیت های تاریخی و گردشگری دزفول از سوی متولیان امر باشیم موضوعی که قطعا فواید زیاد آن نه تنها در دزفول بلکه عاید تمام استان خواهد شد.