نباید از مسیر اصلی فلسفه خارج شویم/ مظلومیت رشته های علوم انسانی

به گزارش خبرنگار مهر، در اولین روز همایش «وضعیت فلسفه در دانشگاه» که به مناسبت روز جهانی فلسفه در تالار باستانی پاریزی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران برگزار شد، میزگرد «جامعه فلسفی و مسئله پژوهش» با حضور دکتر حمید طالب زاده، رئیس گروه فلسفه دانشگاه تهران، محمد سعیدی مهر عضو گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس، امیر صائمی عضو هئیت علمی پژوهشکده فلسفه تحلیلی و ابراهیم آزادگان عضو هئیت علمی روه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد.در این همایش علاوه بر اساتید نامبرده، اساتید دیگری چون احسان شریعتی نیز حضور داشتند.

در این میزگرد هرکدام از  سخنرانان به صورت مجزا در خصوص موضوعاتی که توسط دبیرمیزگرد مطرح می شد اظهار عقیده می کردند.

تبعیض میان علوم انسانی و سایر رشته ها

در اولین بخش این میزگرد که به موضوع علل ناکارآمدی پژوهش های فلسفی اختصاص داشت سعیدی مهر به عنوان اولین سخنران گفت: متاسفانه تفاوت و تمایز محسوسی بین رشته ما و سایر رشته های فنی وجود دارد که این تفاوت بسیار دردآور است حتی از لحاظ تجهیزات هم تجهیزات رشته های ما پائین تر و کم کیفیت تر است. وقتی از مسئولان دلایل این تفاوت و تمایزها را می پرسیم آنها استدلال هایی ارائه می دهند که اکثرا قابل قبول نیست. مثلا یکی از استدلال های آنها این است که معتقدند رشته های فنی، ثروت آورند ولی در علوم انسانی این طور نیست. آنها از ما می پرسند آورده شما برای دانشگاهها چیست و چه درآمدی برای دانشگاهها دارید. با این وضعیت وقتی در سطح کلان این تبعیض و تمایزها وجود دارد توقعی نیست که در بخش های جزئی تمایزات بیشتر شود.

وی افزود: مشکل دیگری که خیلی برجسته است اصرار مدیران کلان در جهت کمیت گرایی و دور شدن از کیفیت است یعنی وقتی شما آئین نامه ها را نگاه می کنید می بینید که همه توضیحات کمی و پر از عدد و رقم است. مثلا اینکه فلان استاد باید فلان تعداد کتاب و مقاله داشته باشد و خب این کمیت گرایی افراطی حواشی ناشایستی مثل کتاب سازی، مستدسازی و ... را به وجود می آورد.

مدیرگروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس اضافه کرد: ایده آل ما این است که در مقاطع آموزشی بخصوص دکترا آموزش به گونه ای باشد که فرد اینقدر مسئله و سئوال داشته باشد که از استاد نخواهد به او مسئله و سوژه پیشنهاد دهد.  

سعیدی مهر در بخش دیگری از این میزگرد که به موضوع چگونگی وضع موجود و منشاء مشکلات اختصاص داشت توضیح داد: به نظر من اختلاف نگاه اصلی ما درباره ماهیت فلسفه است. به عقیده من اگر فلسفه بخواهد وضعیت سنتی خودش را حفظ کند دیگر نباید وارد حوزه دانشگاه، دپارتمان و دیسیپلین  شود ولی اگر وارد این بازی ها شدیم باید به اینها تن بدهیم. یکی از مشکلاتی که در حال حاضر وجود دارد این است که تعریف موجود از فلسفه با تعاریفی که ما در قدیم داشته ایم فرق دارد علاوه بر این ما در گذشته فقط یک تعریف از فلسفه داشتیم اما امروزه  تعاریف متفاوتی از فلسفه وجود دارد.

این استاد فلسفه با تاکید بر اینکه باید میراث تاریخی مان را بازشناسی و معرفی کنیم ادامه داد: به عقیده من خوانشی که غربی ها از فلسفه دارند با خوانش ما متفاوت است. بنابراین ما نباید فکر کنیم که خارجی ها هر کاری می کنند حتما کارشان درست و کامل است. ما در فلسفه اسلامی واصول فقه ظرفیت و پتانسیل های بسیاری داریم که آنها را خیلی خوب نشناساندیم و آنطور که باید و شاید از آن استفاده نکردیم.

چه کسی می آید  فلسفه بخواند؟

دومین سخنران این میزگرد طالب زاده بود. وی گفت: ما وقتی می توانیم به مسئله پژوهش فلسفی در دانشگاه ها بپردازیم که یک نظریه درباره دانشگاه داشته باشیم بنابراین خوب است که از خودمان بپرسیم دانشگاه برای ما چه معنایی دارد. یک زمانی دانشگاه بر اساس حقیقت عمل می کرد و بنا بود حقیقت پایه و اساس آن باشد ولی الان شرایط فرق کرده است بنابراین ما اول باید تکلیفمان با دانشگاه روشن شود.

وی افزود: اگر قرار باشد به دانشگاه به چشم مارکتینگ نگاه کنیم پس فلسفه به چه درد ما می خورد در این صورت باید فلسفه را کنار بگذاریم. این در حالی است که اگر فلسفه نباشد صلاح کار از دست می رود و سیاست، اقتصاد و منفعت مختل می شود. بنابراین اگر می بینید که دانشگاهی در مارکتینگ موفق است حتما یک پشتوانه فلسفی دارد.

دبیر شورای تحول علوم انسانی ادامه داد: اگر فلسفه را به عنوان یک رشته، معادل رشته های دیگر ببینیم یک رشته اضافی و زائد است. نتیجه اینکه امروز دانشجویانی را می بینیم که رتبه های خوب در کنکور علوم انسانی دارند ولی حاضر نیستند فلسفه بخوانند و اکثرا رشته های حقوق، روانشناسی، مدیریت و حسابداری را انتخاب می کنند. خصوصا که در جامعه فعلی جرم و جنایت و افسردگی زیاد است و به اصطلاح نان در این چیزها است.

طالب زاده به شوخی گفت: به نظر من امروز کسی می آید فلسفه بخواند که به سیم آخر زده باشد حالا شما ببینید که با چنین تفکری ما چگونه می توانیم فلسفه پررونق داشته باشیم.

این پژوهشگر و استاد فلسفه در بخش دیگری از این میزگرد به تلقی ای که از فلسفه باید داشته باشیم اشاره و تاکید کرد: تلقی بنده از فلسفه همان تلقی افلاطون، ابن سینا و شیخ اشراق است. من اینها را الگو قرار می دهم و مثل آنها فکر می کنم. آنها معتقد بودند فلسفه علم زندگی است. افلاطون می گفت تمام مسئله فلسفه انسان و زندگی است. به عقیده افلاطون زندگی دنیوی مقدمه زندگی معنوی است. یا مثلا نیچه می گوید همه مسئله فلسفه زندگی است. بنابراین اساس فلسفه، رسیدن به زندگی به عنوان یک جریان متحرک و دائمی است. به همین دلیل خود فلسفه هم باید جریان و حیات داشته باشد. نکته مهم اینکه فلسفه وقتی حیات دارد که ریشه در سنت داشته باشد.

مدیرگروه فلسفه دانشگاه تهران با اشاره به اینکه ما باید مسئله خودمان را بشناسیم، گفت: مسائل حوزه فلسفه ما همان مسائل اساسی دنیا نیست بنابراین باید به فکر خودمان باشیم و مسئله خودمان را داشته باشیم. نه اینکه ببینیم مسائل روز دنیا را مسائل خودمان بدانیم.

وی در پایان گفت: به نظر من مشکلات ما فقط با خواندن حل می شود چون جز خواندن کار از دست ما بر نمی آید. ما اگر بخواهیم فلسفه را کنار بگذاریم و به مسائل روز که در فلسفه های دنیا مطرح است بپردازیم و بگوییم فلسفه هر چه بوده تمام شده رفته و حالا باید فقط به فکر فلسفه تحلیلی و آخرین پژوهش ها باشیم از مسیر اصلی فلسفه خارج شده ایم که من امیدوارم به اینجا نرسیم. علاوه بر این در حال حاضر ما متفکران اصیل نداریم و امور بدست اساتید و نخبگان افتاده است که این اتفاق بدی نیست ولی اگر متفکران بزرگ و تفکر حقیقی وجود نداشته باشد آکادمی از نفس می افتد. ما باید برای فلسفه و پژوهش حقیقی افرادی را تربیت کنیم که یک پا در سنت و یک پا در فلسفه غرب داشته باشند.

کم می خوانیم

آزادگان به عنوان سومین سخنران این میزگرد گفت:من فکر می کنم که تبعیضی که آقای سعیدی مهر در خصوص تمایز رشته های علوم انسانی و فنی به آن اشاره کردند در بقیه دانشگاههای دنیا هم وجوددارد و برخلاف ایشان فکر می کنم که ما رتبه های خوبی را داریم که رشته فلسفه انتخاب می کنند. به عنوان نمونه خود بنده رتبه ام دو رقمی بود ولی رشته فلسفه را انتخاب کردم بنابراین ما همه جور افراد داریم و خب در عین حال نباید توقع داشته باشیم که همه بیایند فلسفه بخوانند.

وی در ادامه به تعدادی از مشکلاتی که رشته فلسفه در دانشگاهها دارند اشاره کرد و افزود: به نظر من اصلی ترین مشکل دانشجویان و اساتید دانشگاهها کم مطالعه کردن است یعنی درست است که ما وضعیت دانشگاهی و ساختاری خوبی نداریم ولی واقعیت این است که خودمان هم کم کار هستیم این در حالی است که سنت مطالعه در بین علمای ما رایج بوده است. یادم می آید سالها پیش دیداری با مرحوم علامه جعفری داشتم که از ایشان پرسیدم روزی چند ساعت مطالعه می کنید ایشان پاسخ دادند حداقل روزی شش ساعت که خب این رقم برای شخصی در سن و سال ایشان بسیار خوب وغیرقابل باور است. علاوه بر این مشکل کم خواندن، ارتباط ما با آکادمی های جهانی خیلی کم است و به نوعی ارتباط ما با دنیا قطع است. این مشکل در رشته های فنی کمتر دیده می شود و مثلا ما می بینیم که دانشگاه شریف یا دانشکده فنی دانشگاه تهران هر ساله تعدادی همایش مشترک با آکادمی های مختلف دنیا برگزار می کند. مزیت این ارتباط این است که پروژه مشترک ما را وارد سئوالاتی می کند که در دنیا روی آنها مطالعه می شود. بنابراین ما از تازه ترین اخبار کشورهای دیگر مطلع می شویم.

آزادگان اضافه کرد: سومین مشکل جدی رشته فلسفه در دانشگاههای ایران این است که کلاس های درس فلسفه ما بر اساس متون و مقالات امروزی نیستند و این موضوع باعث می شود که دانشجویان مقاطع مختلف ما علی الخصوص دانشجویان مقطع دکتری سوال نداشته باشند و یا اگرهم داشته باشند سئوالاتشان قدیمی است. نتیجه هم آن می شود که آقای سعیدی مهر اشاره کردند دانشجویان ما برای پیدا کردن سوژه همیشه از اساتید خود کمک می خواهند.

عضو هئیت علمی گروه فلسفه علم دانشگاه شریف در پایان در خصوص چگونگی اوضاع دانشجویان فلسفه علم دانشگاه شریف توضیح داد: شیوه تحصیل دانشجویان ارشد رشته فلسفه شریف به این شکل است که به آنها ۲۴ واحد درسی که حدود ۸ درس معمول رشته فلسفه است ارائه می دهیم و دانشجویان آزادند که هرموضوعی را می خواهند برای پایان نامه خود انتخاب کنند و هر استادی حتی خارج از دانشگاه می تواند استاد راهنما و مشاور آنها شود. بنابراین وقتی به موضوع پایان نامه های رشته فلسفه دانشگاه شریف نگاه می کنید همه جور موضوعی در آنجا می بینید البته تمرکز ما بیشتر بر روی دانشجویان مقطع دکتری است.

در جریان موضوعات روز دنیا نیستیم

آخرین سخنران این میزگرد، صائمی بود که با مقداری از صحبت های سه سخنران دیگر موافق و با مقداری دیگر مخالف بود. وی گفت: اینکه فکر کنیم فیلسوفان تحلیلی و امروزی نسبت به سنت و تاریخ اهمیت نمی دهند و فقط علوم به روز دنیا را قبول دارند تفکر کاملاً اشتباهی است که باید کنار گذاشته شود منتها به نظر من اصلی ترین مشکل ما این است که ما نمی توانیم خودمان و داشته هایمان را به خوبی ارائه و نمایش دهیم. ما فلسفه غرب بلد نیستیم، زبان فلسفه معاصر هم بلد نیستیم لاجرم نمی توانیم سنت فلسفی مان را هم ارائه دهیم. برای موفقیت در فلسفه باید زبان فلسفه علم امروزی را درک و حرف متخصصان فلسفه اسلامی که داریم را منتشر کنیم.

وی افزود: به عقیده من برخلاف نظر دکتر آزادگان و دکتر طالب زاده مشکل ما فقط با خواندن حل نمی شود ما مشکلات ساختاری بسیار زیادی هم داریم که در بدشدن اوضاعمان موثر است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه دانشهای بنیادین با اشاره به انتقاد از اینکه در جریان موضوعات دنیا نیستیم ادامه داد: وقتی در ژورنال ها و همایش های بزرگ نگاه می کنیم اکثر کسانی که درباره فلسفه اسلامی صحبت می کنند مسلمان نیستند و من سوالم این است که ما چرا متخصص فلسفه اسلامی نداریم؟ چرا وضعیت ما در سطح بین المللی آن قدر بد است؟ چرا ما نباید درباره پژوهش ها و تحقیقاتی که درباره کانت شده است بدانیم و توجه کنیم؟ به طور خلاصه چرا ما متوجه مسائل جهانی و نگران پژوهش نیستیم. برخلاف نظری که جناب سعیدی مهر در خصوص کمی گرایی داشتند من معتقدم که ما در رشته های فلسفه حتی دچار کمی گرایی هم نشده ایم و در چاپ مقاله در  isi  و مراجع دیگر بسیار ضعیف عمل کرده ایم.

صائمی در پایان در خصوص شیوه درس خواندن دانشجویان پژوهشگاه دانشهای بنیادین (ipm) توضیح داد: شیوه پذیرش دانشجو در ipm اینگونه است که برخلاف سایر دانشگاه ها ما هرساله دانشجو نمی گیریم و تقریبا هر ۲-۳ سال یکبار حدود ۵ یا ۶ دانشجو می گیریم.دانشجوهای ما حدود ۱۲ درس معمول شبیه درس های دانشگاه های معتبر و معمول دنیا  مثل سانتاباربارای کالیفرنیا می گذرانند. وقتی هم می خواهند تز خود را بگذرانند آزادند که هراستادی که می خواهند چه داخلی چه خارجی انتخاب کنند.علاوه براین من وهمکارانم هیچ گاه در زیر نام دانشجویان در مقالات و مطالبشان نامی از خود نمی بریم درست است که این یک قانون است ولی ما دراین مورد قانون را زیرپا می گذاریم و از اعتبار و منفعتی که ممکن است ببریم چشم پوشی می کنیم.علاوه براینها کمک مالی بین ۱.۵ تا دو میلیونی به دانشجو می کنیم تا دانشجو مجبور نباشد از درسش بزند و کار کند و در پایان همه اینها از دانشجو انتظار زیاد داریم و توقع داریم که کسی در ipm درس بخواند که عالی باشد. بنابراین دانشجوی ما اگر برای گذراندن دوره به دانشگاه خارج از کشور برود تغییر آنچنانی احساس نمی کند چون همان چیزهایی را یاد گرفته که در آنجا هم یاد می دهند.

ویدیو مرتبط :
فعالیت تحصیلکرده‌های رشته‌های علوم انسانی و فنی به عنوان دندانپزشک