چرا بعد از 37 سال باید معمای شاه حل شود؟ معین فتحی*

بینندگان تلویزیون در سال های اخیر به دلیل دسترسی به شبکه های ماهواره ای، هر شب می توانند مخاطب چند سریال تلویزیونی در قالب ملودرام باشند که انواع جذابیت های تصویری و دراماتیک؛ همچون مثلث های عشقی، فضاهای پرالتهاب، داستان های سوزناک و... عنصر ثابت آنهاست. بیننده ای که ذائقه اش در اثر تماشای این آثار تغییر کرده در مواجهه با معمای شاه رغبتی به دیدن آن ندارد. این روحیه حتی به برخی افراد دست به قلم سرایت کرده و گهگاه نیشتری به این اثر می زنند؛ اما باید پیش از تماشای هر اثری، اصطلاحاً ولوم خودمان را با آن اثر تنظیم کنیم.
طبیعی است تماشای اثری هنری و اصطلاحاً روشنفکرانه در سینما بهتر از تماشای همان اثر در خانه است؛ زیرا سینما رسانه ای انتخابی است که با آگاهی به تماشای فیلم می رویم و بابت آن پول پرداخت می کنیم اما در تلویزیون به آسانی می توانیم اثر دیگری را انتخاب کنیم.
سریال معمای شاه ساخته نشده تا روایت گر قصه ای عاشقانه و سوزناک برای مخاطبان سیما یا حتی اثری افشاگرانه درباره پشت صحنه دربار باشد. تجربه ثابت کرده روایت داستان های عامه پسند عاشقانه حتی در سطح متوسط، برای بیننده تلویزیون جذاب است. البته می توان گفت تلویزیون به عنوان رسانه ای عمومی چنین وظیفه ای را در مواجهه با تاریخ پهلوی برای خود قائل نیست و در چنین اثری، وجه تحلیلی بر وجه احساسی قالب است.

سریالی غیر زندگینامه ای
معمای شاه حتی سریال زندگینامه ای هم نیست که اگر بود با محور قرار دادن محمدرضا، همه وقایع را از نگاه او روایت می کرد. در این اثر تلویزیونی جنبه تحلیلی بر تمام جنبه ها قالب است. سریال مانند کتابی درسی، اتفاق های دوره حکومت محمدرضا را تورق می کند. مبنای سریال عبور از پهلوی اول و رسیدن به پهلوی دوم است، به همین دلیل حضور رضاخان به پنج قسمت اول خلاصه شده و در ادامه نیز دیگر اثری از او دیده نمی شود. لزوم تحلیل دوره پهلوی دوم و شخصیت محمدرضا نیز از آنجا ناشی می شود که او برخلاف پدرش، تحصیل کرده غرب، مطلع از مناسبات روز دنیا و مسلط به چند زبان بود اما در اداره کشور، دقیقاً همان مسیر پدر بی سواد و دیکتاتورش را در سال های اولیه پس از جنگ جهانی اول برگزید و در سال های پس از تکیه بر تخت سلطنت، با کودتا قدرت خود را تثبیت و با سرکوب قیام مردمی و تأسیس ساواک و راه اندازی زندان اوین به حکومت ادامه داد و با سومین بحران دوران سلطنت خود، کشورش را برای همیشه ترک کرد.

جذابیت معمای شماه برای بیننده عام چیست؟
روایت این دوره تاریخی برای نسل جوان و حتی میان سال جذاب است. این گروه از بینندگان هم معمولاً سریال را با هدف کشف ایرادهای آن تماشا نمی کنند؛ بلکه وقتی اثری را برای تماشا انتخاب کردند، سعی می کنند از آن لذت ببرند. البته هر اثری ضعف هایی دارد و معمای شاه از این قاعده مستثنا نیست. در هشت قسمتی که تاکنون از این سریال پخش شده، بیننده با دو داستان مواجه است که موازی روایت می شوند. خانواده دکتر وزیری و دربار دو محور این سریال بوده اند که سازندگان از روایت همزمان آن ها قصد دارند مقایسه ای میان زندگی مردم عادی جامعه با دربار داشته باشند، به خصوص آنکه شخصیت محمود (بازی امیر یل ارجمند) درست همان جا درس خوانده که محمدرضا پهلوی (محمود در قسمت دوم از مدرسه سوئیس برمی گردد). می توان حدس زد کارگردان زندگی این دو شخصیت را تا سال 57 پا به پای هم روایت خواهد کرد؛ اما برخلاف محمدرضا که به واسطه انتخاب بازیگری مناسب برای آن، شخصیتی ملموس به عنوان پادشاه جوان ایران دارد، محمود وزیری با بازی امیریل ارجمند شخصیت و کاراکتر جذاب و چندان گیرایی نیست. در بخش داستانی سریال هم رویدادها به کندی پیش می رود؛ برخلاف دربار که روند اتفاق ها در آن تُند است و این مسئله هم ایرادی است که متأسفانه سازندگان فکری برای آن نکرده اند. البته معمای شاه در دو قسمت اخیر شرایط بهتری پیدا کرده است. در قسمت هفتم نمایش صحنه اغتشاش شهری و غارت منزل قوام، جانی تازه به سریال بخشید و در قسمت هشتم نیز نطق تاریخی مصدق و نیز ماجرای ترور سران متفقین در تهران، تعلیق خوبی را وارد سریال کرد.

سریالی با پیچیدگی حداقلی
در معمای شاه اغلب رویدادها بدون پیچیدگی خاص و با تأکید فراوان روایت می شود. مثلاً در اولین مواجهه میان محمدرضا و فردوست، از زبان وی می شنویم: فردوست! تو دوست خوب کودکی من بودی!این دیالوگ با انتقادهای فراوانی مواجه شد و سازندگان سریال به کم دقتی و ساده انگاری مواجه شدند اما برای بیننده عام که اطلاعی از مناسبات تاریخی و ارتباط شخصیت ها ندارد، چه چیزی بهتر از این زبان ساده برای معرفی شخصیت ها؟ معمای شاه برخلاف برخی سریال های تاریخی، زبان روشن و قابل فهمی برای عموم دارد و آگاهانه دیالوگ های آن ساده نوشته شده تا برای هر مخاطبی قابل درک باشد. همه بینندگان این اثر، افرادی با یک سطح معلومات مشخص و بالا نیستند و البته همه آن ها نیز ساکن شهرهای بزرگ نیستند. ممکن است در روستاها و شهرهای دور و نزدیک افراد مختلفی اطلاعی از رابطه میان شخصیت ها نداشته باشند. بر همین اساس این شیوه دیالوگ نویسی که مثلاً شخصیت ها در مواجهه با یکدیگر، شخصیت طرف مقابل را معرفی کنند، بیشتر کاربردی است تا ساده انگارانه و ناشیانه.

معمای شاه یا معمای آگهی؟!
یکی از مهم ترین ایرادها درباره سریال تاریخی این روزهای شبکه یک سیما، نحوه پخش آن است. به نظر می رسد بیش از آنکه دریافت تاریخی بیننده از سریال اهمیت داشته باشد، بیننده مخاطب این اثر شده تا با تماشای حجم فراوانی از آگهی به صورت زیرنویس در طول پخش سریال مشاهده می شود، در ساعات پُربیننده سیما و در حین پخش اثری پُرمخاطب، هدف بمباران آگهی ها قرار بگیرد و در میانه پخش سریال نیز به دلیل پخش آگهی، دچار تشتت ذهنی در دریافت پیام های محتوایی اثر شود.
* روزنامه نگار

انتهای پیام /*

ویدیو مرتبط :
تصاویری از همسران شاه در سریال معمای شاه