جنگ‌های ستاره‌ای از تولد تا امروز

مشرق/ ساخت مجموعه جنگ ستارگان از همان ابتدا هیاهویی براه انداخت. تیزر،‌ تصاویر اولیه و گفت و گوها یبه تدریج منتشر شدند. مدخل ویکی پدیا انگلیسی جنگ‌های ستاره‌ای،‌ اپیزود هفتم: نیرو بیدار می‌شود در حال حاضر به 9500 کلمه رسیده که شامل دویست منبع می‌شود. وقتی سومین تیزر فیلم در ماه اکتبر منتشر شد، در عرض 24 ساعت 128 میلیون بار تماشا شد.


صاحب نظران تایید می‌کنند که نوعی شیفتگی و هیجان نسبت به فیلم وجود دارد. تایید شده که برای ساخت هفتمین فیلم از مجموعه‌ی جنگ‌های ستاره‌ای نزدیک به 200 میلیون دلار (130میلیون یورو) هزینه شده است. هزینه‌ی تبلیغاتش این رقم را دو برابر خواهد کرد،‌ اما دست اندرکاران مطمئن بودند که فیلم قرار است در اکران جهانی بیش از یک میلیارد دلار فروش داشته باشد؛ یا نکند فروشش از 2 میلیارد دلار هم بگذرد؟ کسی موافق 3 میلیارد نیست؟ چنین تخمین‌هایی ممکن است سردستی باشد، اما در عنوان فیلم که آمده «بیدار می‌شود» و انگار آزمان می‌خواهد باور کنیم نیرویی قدیمی قرار است احیا شود.


من که به این پیش‌ّبینی‌ها شکی ندارم؛ جهان به نظر شیفته و هیجان زده خودش را آماده کرده است با این حال وقتی پیش بینی‌ها چنین گستره‌ای پیدا می‌کنند، از خودم می‌پرسم آیا این سر و صداها شبیه به هیاهویی که آن یکی «جنگ‌های ستاره‌ای»‌،‌ یعنی «ابتکار دفاع استراتژیک» به پا کرده بود نیست؟ {literal}{{/literal} اشاره به برنامه‌ی تدافعی ایالت متحده‌ِ‌ی امریکا که در سال 1983 و در دوران جنگ سرد طراحی شد{literal}}{/literal} فرنچایز آینده نگرانه‌ای که زمانی با بودجه‌ای بسیار کلان‌تر و تصوراتی بارها خوش بینانه‌‌تر در ذهن رئیس جمهور ریگان پخش ‌می‌شد.


ضمنا کار طافت فرسا وبی‌هیجان متوقف کردن و از بین بردن تروریست‌ها هنوز آن قدر با مشکلات غامضی روبه روست که بودجه و تکنولوژی زیادی را الکی به باد می‌دهد؛ اما در این شکی نیست که فانتزی دیر پا از تصویر حماسی و زیبای یک سفینه‌ی فضایی باریک که ویژه توی آسمان جلو می‌رود ضربه‌ِ‌ی سختی برای دشمنانمان است. به این هم اشاره کنیم که بعید نیست فکر طرح«جنگ‌های ستاره‌ای» وقتی به نظر ریگان جالب آمده باشد که یاد ماجراجویی نوجوانانه‌اش با بازی در فیلم قتل در آسمان (لوئیس سیلر) افتاده، یک بی مووی‌(فیلم درجه 2) که سال 1940 در کمپانی برادران وارنر ساخته شد. پس به رویاپردازی‌ها و امیدهای بزرگ انتقاد نکنید‌ (‌حتی اگر مال رئیس جمهور‌ها باشند) به علاوه نیرو بیدار می‌شود عنوان هیجان آورتر و امیدوارکننده‌تری از انتقام سیت است.


سیت به ده سال پیش برمی‌گردد و سومین فیلم از دومین گروه سه گانه‌های جنگ‌های ستاره‌ای است. اولین سه‌گانه‌(جنگ‌های ستاره‌ای، 1977؛‌ امپراتوری ضربه می‌زند،‌ 1980؛‌ بازگشت جدای، 1983) نقطه عطفی در سینمای مدرن بود؛‌ تغییری چنان بزرگ که دیگر واژه‌ی «سینما» به تنهایی برایش کفایت نمی‌کرد. این مجموعه‌ی سرگرم کننده بود که صحنه‌های اکشن را به صفحه‌های الکترونیک آورد. فیلم‌ها روی نگاتیو بودند اما جلو‌ه‌های ویژه‌ِ بی‌شمار آنها را شبیه کامیک بوک‌های ماجراجویانه‌ای کرده بود که روی صفحه جان گرفته‌اند. به دنبال این سه‌گانه بازی‌های ویدئویی هم گسترش پیدا کرد که خیلی‌هایشان خشن‌تر از فیلم‌های جنگ‌های ستاره‌ای بودند.


سه گانه‌ای اول باعث شد دوباره تصور فیلم‌های پراکشن برای کودکان ممکن شود. فیلم‌هایی که پدر و مادرها هم ازشان لذت می‌بردند. شخصیت‌های اصلی‌شان –لوک اسکای واکر، هان سولو و پرنس لیا- ملمموس و در عین حال نامتعارف بودند،‌ و شخصیت‌هایی حماسی همراهی‌شان می‌کردند: ربات‌های پرچانه،‌ آر 2-دی2،‌ دارت ویدر (که جیمز ارل جونز صدایش را به زیبایی اجرا می‌کرد)، اوبی‌وان کنوبی (الک گینس) نقشش را بر عهده داشت(که به خاطر حق امتیاز‌های بعدی و مرکز توجه قرار گرفتن فیلم اول،‌ زمانی از ثروتمندترین بازیگران بود)،‌ و یودا (با صداپیشگی و عروسک گردانی فرانک آز) که شاید منحصر به فردترین و دوست داشتنی‌ترین شخصیتی باشد که جورج لوکاس تا به حال خلق کرده.


از آن گذشته مسیر حرفه‌ای رو به پیشرفت جرج لوکاس در دوران فیلمسازی‌های امریکایی جوان و پر اشتیاق مایه‌ی خوشحالی بود. این داستان بارها و بارها گفته شده که چطور کمپانی فاکس قرن بیستم به موفقیت جنگ‌های ستاره‌ای شک داشته و باعث شده لوکاس برای گرفتن سهم بزرگی از حقوق تجاری فیلم وارد مذاکره شود. به نطر می‌رسد یک جوجه فیلمساز که تاز از مدرسه‌ی سینمایی بیرون آمده بود موفق شد امپراتوری هالیوود را مغلوب کند. همین موضوع بود که به افسانه‌ای در حال پاگیری لوکاس،‌ فرانسیس فورد کاپولا و والتر مرچ (تدوینگر و طراح صدایی که در کارهای دیگران نقش اساسی داشته) دامن ‌زد؛‌ این که آنها فرهنگ لس آنجلس را ترک کردند و به منطقه‌ِ خلیج سان فرانسیسکو رفتند تا «مستقل» باشند. لوکاس حتی توانست جایگاهی را که کاپولا چند سال پیش از آن با دو فیلم از پدر خوانده و مکالمه کسب کرده بود پشت‌سر بگذارد. اگر آن روزها قصد فیلمساز شدن داشتید،‌ می‌تواستید باور کنید که هنر (و تجارت)‌ آزاد شده و به دست نسلی جدید افتاده است.


اما این سوال پیش می‌آید که لوکاس یک کارگردان تکرو بود یا یک سرمایه‌گذار تازه‌وارد؟ یک هنرمند مستقل بود یا کسی که داشت سبکی نو در رسانه باب می‌کرد؟ لوکاس سال 1944 در مودستوری کالیفرنیا به دنیا آمد؛‌ پسر کشاورزی با باغ‌های گردو در مزارع سن هواکین ولی. شهری کوچک و ملال آور که انگار فرسنگ‌ها با سان فرانسیسکو فاصله دارد. اوضاعش در مدرسه چندان تعریفی نداشت،‌ اما در کالج به نقاشی رو آورد و همین او راه به مدرسه‌ی فیلمسازی در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی کشاند. به مرور با همراهی مرچ و کاپولا (‌که پنج سال از او بزرگ‌تر بود) مجذوب سینما شد.


فرانسیس و جورج زوجی نامعمول بودند. کاپولا با اعتماد به نفس‌تر و معاشرتی‌تر بود؛ خودش را مؤلف و هدایت کنننده‌ی دیگران می‌دانست،‌ در حالی که لوکاس بی اعتماد به نقس برتمام جزئیات ساخت یک فیلم توجه و تمرکز داشت. لوکاس در مردم باران ساخته‌ی سال 1969، برای کاپولا کار کرد و کاپولا مصر بود که او اولین فیلمش را کارگردانی کند. این شد که تی اچ ایکس 1138(فیلمی که از دل یک پروژه‌ی دانشگاهی بیرون آمد) برای امریکن زوتروپ، استودیوی کاپولا ساخته شد. این شخصی ترین و افشاگرانه‌ترین فیلمی است که لوکاس خجالتی تا به حال ساخته، یک داستان تمثیلی تلخ درباره‌ی یک شورشی رمانتیک در حکومتی گروه بندی شده و سر کوبگر در آینده. فیلم آن قدر دردناک بود که اعتراف گونه به نطر می‌رسید و شکستش ضربه‌ِ سختی برای لوکاس بود.


با این حال، کاپولا این بار هم با حمایت همه جانبه‌اش یونیور سال را راضی کرد تا روی دیوارنویسی آمریکایی،‌ فیلم دوم لوکاس سرمایه‌گذاری کند؛ داستان چند نوجوان امریکایی که در مودستو می‌گذشت و پر از ارجاعات خود زندگی نامه‌ای بود. استودیوی کله خراب هر فکری هم که کرده بود،‌ دیوار نویسی آمریکایی در نهایت فیلمی پرفروش از آب در آمد؛‌ با بودجه‌ی 770 هزار دلاری، 140 میلیون دلار فروش داشت. و نه تنها (از نظر من) راضی کننده‌ترین و هیجان‌ انگیزترین فیلمی است که لوکاس تا به حال ساخته، بلکه فاکس را ترغیب کرد 11 میلیون دلار روی جنگ‌های ستاره‌ای سرمایه‌گذاری کند.


لوکاس اولین فیلم از مجموعه‌ی جنگ‌‌های ستاره‌ای را نوشت و کارگردانی کرد و حق داشت که از فروش نهایی 775 میلیون دلاری‌اش به وجد بیاید. بچه‌ی خجالتی،‌انتقامش را گرفته بود؛‌ انتقام و تاوان پس دادن هم یکی از درون مایه‌های همیشگی این مجموعه است. بعد هم که بخت کاپولا در اوایل دهه‌ی 80 در دست انداز افتاد،‌ لوکاس از حامی قدیمی‌اش پشتیبانی کرد. پدر خوانده‌ی تازه‌ای از راه رسیده بود،‌ ساکت،‌ درون گرا و تودار که تکنولوژی بیشتر از بیان خلاقه هیجان‌زده‌اش می‌کرد. همین هم شد که دومین و سومین فیلم را خودش کارگردانی نکرد، بلکه به جایش کمپانی «نور و جاوی صنعتی» را به راه انداخت، ‌یک استودیوی تجهیزاتی جلوه‌های ویژه و خدمات پس از تولید که کل صنعت را تحت تأثیر قرار داد. او با نسل تازه‌ی نابغه‌های سیلیکون ولی وارد ارتباط شد. پیکسار یکی از انشعابات امپراتوری لوکاس بود، ‌و بعد استیو جابز آن را خرید. لوکاس دیگر پولش از پارور بالا می‌رفت. با همه‌ی اینها هیچ وقت نتوانست در بخش رقابتی اسکار جایزه‌ایی ببرد.


کمپانی لوکاس فیلم،‌ فیلم‌های بیشتری را تهیه کرد (که از برجسته‌ترین‌هایشان همکاری با استیون اسپیلبرگ و مجموعه‌ی ایندیانا جونز است) اما لوکاس بعد از جنگ‌های ستاره‌ای فیلم کارگردانی نکرد تا نوبت به تهدید شبح (1999) رسید اولین فیلم از سه گانه‌ای که حمله‌ی کلون‌ها (2002) و انتقام سیت(2005) به دنبالش ساخته شدند. لوکاس هر سه را خودش نوشت و کارگردانی کرد.

آیا مشکل تا حدی از همین جا آب می‌خورد؟ شک و تردیدهایی ک