بررسی ظرفیت های گردشگری فرهنگی و هنری ایران

مشاهده سبک زندگی، هنرهای دستی، مراسم سنتی، جشن ها و آیین های و ... قومیت های سراسر کشور از جذابیت های گردشگری فرهنگی ایران است.

دنیای پیرامون ما را فرهنگ ها و تمدن های زیادی دربرگرفته اند. فرهنگ هایی که هر کدام ریشه ها و رسومش را وامدار قومیتی خاص است. قومیت ها هر چقدر زنده و پویا در جامعه حضور داشته باشند فرهنگ و تمدن غنی تری را به وجود می آورند. امروزه بیشتر کشورها با قومیت های مختلف از راه معرفی آداب و سنن قومیت ها درآمدهای کلانی کسب می کنند.

در کشور عزیز ما این موضوع نمود بیشتری دارد. ایران از اقوام مختلفی چون بلوچ، کرد، ترک، لر، ترکمن، گیلک، کرمانج و ... خرده قومیت های دیگر تشکیل شده که هرکدام اینها دنیایی از زیبایی و زندگی را در خود دارند. مشخصه عمده این قومیت ها احترام به زندگی، مهر و مهربانی و پاسداشت میراث نیاکان شان در طول قرن های تاریخ است که این ظرفیت عظیم بر تنوع محصولات گردشگری می افزاید. مشاهده سبک زندگی، هنرهای دستی، مراسم سنتی، جشن ها و آیین ها بخشی از جذابیت های آنها است.

فرهنگ ایرانی از دو مشخصه بارز برخوردار است که به آن هویتی ممتاز می دهد. این دو مشخصه، یکی «هنر و ظرافت» و دیگری «سطح بالای جذابیت و هیجان در زندگی» هستند. فرهنگ ایرانی در تولید هیجان، هنر و شادی بسیار غنی و مملو از ظرافت هایی است که بسیاری از فرهنگ های دیگر فاقد آن هستند. از این ظرافت های فرهنگی می توان به «شعر» و «ادبیات» ایرانی و شهرت و نفوذ جهانی آن یا به جایگاه طنز و موسیقی در فرهنگ ایرانی اشاره کرد.

جدا از این، هنرهای تجسمی و جاذبه های بصری جایگاه ویژه خود را در فرهنگ ایرانی دارد. از فرش ایرانی که در همه دنیا به زیبایی معروف است تا هنرهای «میناکاری»، «خاتم کاری»، «منبت کاری»، «معرق کاری» و ده ها هنر دیگر که نشانگر علاقه قابل ملاحظه ایرانیان به زیبایی و ظرافت است. هنرهای دستی و خلق آثار هنری با حفظ اصالت و به کارگیری مهارت ها و نمایش همزمان مراحل مختلف به وجود آوردن آن از ظرفیت های مهم این عرصه است.

نمونه موردی: تربت جام

همانند سایر ملت ها، موسیقی سنتی ایران نمادی از فرهنگ و تمدن غنی ایرانیان و روایتگر آداب و سنن و روش زندگی اقوام مختلف ایرانی است. با توجه به پراکندگی جغرافیایی و شرایط اقلیمی، اقوام ایرانی از ویژگی های فرهنگی و هنری متنوعی بهره مندند که این موضوع بر شکل ادوات و نوع موسیقی و پوشش های محلی آنان تاثیر زیادی داشته است. در این میان منطقه تربت جام، واقع در 170 کیلومتری شرق مشهد مرکز استان خراسان رضوی در شرق ایران، به خاطر قرار گرفتن در مسیر سوق الجیشی راه باستانی ابریشم و حد فاصل مراکز بزرگ فرهنگی خراسان بزرگ، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

این منطقه با تدابیر مردان بزرگ خود توانست در برابر ناملایمات و جنگ ها در طول تاریخ آسیب کمتری را متحمل شود و این نکته حفظ بسیاری از سنت ها و مقولات فرهنگی را در پی داشته است؛ به طوری که اکنون به جرات می توان گفت ریشه های موسیقی اصیل خراسان و فارسی دری ایرانی را در منطقه تربت جام شاهد هستیم. دوتار خراسان قدیم با سابقه ای 6 هزار ساله در تربت جام بهتر از هرجای دیگر حفظ شده و دارای قدرت نوازندگی، مقام های متنوع و پنجه های پیچیده ای است.

موسیقی تربت جام از معدود موسیقی های ایرانی است که در دو ردیف سازی و آوازی اجرا می شود و هنرمندان منطقه با دو رپرتوار دوتار و سرنا نوازندگی می کنند. تعداد بی شماری از مقام ها و آهنگ های قدیمی و عامیانه که در روزگار پیشین معمول بوده توانسته در میان هنرمندان منطقه جام حفظ شود و آنها با پافشاری بر اصالت های هنری از این هنر دفاع کرده اند.

از سوی دیگر، بازی های آیینی و نمایش های محلی و فولکلوریک نیز بیانگر نکات ارزشمند تاریخی، اجتماعی و فرهنگی و شیوه های زندگی و کار مردم ایران زمین است که ریشه در تاریخ و گذشته اقوام ایرانی دارد. این حرکات می تواند دارای مفاهیم بزمی، رزمی، عرفانی و... باشد. به موازات موسیقی، رقص های محلی و آیینی تربت جام نیز از ریشه دیرینه ای برخوردار است. مقام هایی که به وسیله سرنا و دهل همراه با حرکات فیگوراتیو و فرم های معنی داری اجرا می شوند و از آیین های مقدس ادوار کهن باستان حکایت می کنند.

تمامی این موارد همگی پتانسیل هایی برای جذب گردشگر و معرفی آثار و مبادله فرهنگی با دیگر کشورها می تواند باشد. معرفی و تبلیغات این جاذبه ها باید در سطح گسترده، ملی و بین المللی انجام شود.

اگر در رابطه با برگزاری جشنواره ها و به طور کلی تمامی ظرفیت ها و پتانسیل هایی که برای جذب گردشگر و معرفی ایران و آثار هنری و فرهنگی و هنری وجود دارند مستندسازی و برنامه ریزی شود و در اختیار تمامی دست اندرکاران این صنعت قرار گیرد، شرکت های خدمات مسافرتی می توانند با در اختیار داشتن تقویم مناسبت ها، جشنواره ها و محصولات فرهنگی برنامه ریزی کنند و برای علایق و سلایق گوناگون در دنیا، بسته ای مناسب سفر تهیه و تنظیم کنند و به جذب گردشگر بپردازند و این جاذبه های محبوب و کم نظیر که در اکثر شهرهای ایران نیز از آن بهره مندیم به عنوان محرک سفر و از دلایل اصلی بستن چمدان گردشگران خواهد شد.