سفالگر میبدی پیمانش با خورشید را در وسط بشقاب‎‎هایش نقاشی می‌کند

‌نخستین روزی که انسان‌های اولیه بر دیواره غارها آثار حکاکی خود را با اقتباس از شکار حیوانات و دیگر چیزها به وجود آوردند و ابزار سنگی مورد نیاز برای شکار و زندگی آن روز خود را با دستان خود شکل دادند، صنایع دستی در کره خاکی متولد شد‌.

نیاز مصرفی بشر اولیه موجب شد که مصنوعات مورد احتیاج خود را با استفاده از مواد اولیه موجود در طبیعت و به شکل دست‌ساز به وجود آورد و یکی از قدیمی‌ترین رشته‌های فعالیت بشر یعنی صنایع دستی، رو به رشد نماید.

البته این روزها نیز به رغم پیشرفت در تولید ملزومات زندگی، صنایع دستی عنصر بسیار مهم و حیاتی است و رونق آن موجب توسعه پایدار کشور می‌شود و در واقع بازتاب ذوق، سلیقه، سنن و آداب و رسوم اهالی هر منطقه است.

سفال و سفالگری در میبد قدمت بسیار طولانی دارد و پیشینه‌ی آن به قبل از ورود اسلام به ایران نیز باز می‌گردد چرا که سفال‌های ساخت میبد از ظرافت و کیفیت بالایی برخوردار است و رسیدن به این درجه از استادی، زمان زیادی را می‎‎طلبد.

وجود آثار زیبا و قابل توجه از سفال‌های مدل چینی مربوط به دوره آل مظفر نیز خود تاییدی بر رونق هنر صنعت سفالگری در این دوره در میبد بوده است.

سفال میبد به علت دارا بودن طرح‌ها و نقوش خاص خود که بیشتر دارای جنبه نمادین بوده و ریشه در آیین‌های کهن دارد، همانند طرح خورشید خانم، ماهی، مرغ و ‎2‎2نوع طرح دیگر از جمله سفال‌های مطرح ایران است و این نقوش هستند که هویت خاصی را به سفال میبد بخشیده‌اند، به صورتی که طرح خورشید خانم در سال ‎1‎9‎7‎1برنده جایزه نمایشگاه بین المللی مونیخ برای یکی از هنرمندان میبد شد.

یکی از علل رواج سفالگری در میبد را می‎‎توان وجود زمین‌ها و تل‎‎های رسی دانست، به نحوی که وجود سفالگری در میبد با موقعیت زمین‌شناسی و جغرافیایی آن ارتباط مستقیم دارد و به عبارتی وجود خاک رس مرغوب و معادن سیلیس و کائولن در اطراف میبد به همراه ویژگی‌های خشکی و کویری بودن منطقه، خود دلیلی بر اهمیت در رونق صنایع سفال و چینی‌سازی در میبد بوده است.

"شیلا شیخی"، کارشناس صنایع دستی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران‌(ایسنا)، منطقه یزد، می‌گوید: نگارهای ظروف سفالی در میبد به 70 نوع می‌رسد و شاید بتوان گفت که نقش‌ها در سفالینه‎‎های میبد در واقع تاریخ مصور میبد هستند زیرا تمام مظاهر زندگی مردم را به تصویر کشیده‌اند و جلوه‎‎های متفاوتی از پوشش گیاهی و حیوانی، مرغ و ماهی، نگارهای باستانی همچون "خورشیدخانم" و حتی خوراک، پوشاک و مفروش مردم را عرضه کرده‌اند.

وی ادامه می دهد: "جی کلاک" در صنایع دستی کهن ایران، نقوش خاص‌تر سفالگری یزدی(میبد) را شامل نقوش "خورشیدخانم"، "کبوتر"، "ماهی"، "اسب سوار" و "پادشاه" معرفی می‌کند.

شیخی همچنین عنوان می کند: "میشلین سانتلیور" که در سال 1971 میلادی، تحقیقی را در سفالگری میبد به انجام رسانده است، در بررسی نقوش کهن فراموش شده و نقوش رایج یک تقسیم‌بندی انجام داده‎‎اند که برحسب نوع شکل شامل نگارهای گیاهی(نظیر گل‌دار، بندساعتی، گل سفیدی و غیره)، نگارهای هندسی(تخته دری، بالاخانه‌ای، تهرانی و غیره)، نگارهای میوه‌ها(گلابی‌دار، آلبالویی و مشهدی)، نگارهای حیوانات (نظیر پنجه گربه‌ای، ماهی و شیر)، نگارهای طبیعت ( مانند کوه‌دار) و نگارهای چهره نظیر خورشیدخانم، شرح داده است.

وی اظهار می‌کند: در سفال‌های میبد با نوعی متن و حاشیه روبرو هستیم، به عبارتی روی ظروف، حاشیه و متن مشخص می‌شود و روی هر قسمت، نقوش مخصوص به خود گنجانده شده و مرز بین نقوش حاشیه و متن نیز با خطوط نازک و کلفت که اثر حرکت قلم‌مو است، از همدیگر جدا می‌شود.

این کارشناس یکی از نکات قابل توجه روی سفال‌های قدیمی به خصوص بر روی ظروف نانی(سفید) را سال تهیه و نام سفالگر عنوان می‌کند و می‌گوید: این مشخصات را معمولاً در ته ظروف یا پشت آن در قسمت‌های دیگر مشاهده می‌کنیم.

وی ادامه می‌دهد: یکی از وجوه مشخص این ظروف، داشتن نشان یا امضاء سازنده آن است که هنوز در ظروف دست‌ساز مراعات می‌شود و معمولاً این نشان‌ها در ته ظرف از داخل یا از بیرون با قید کلمه "عمل" همراه است و در بیشتر موارد تاریخ ساخت هم ذکر می‎‎شود و گاه سازنده بدون هیچ پیشوند یا پسوندی فقط نام خود را نقش می‌کند.

شیخی بیان می کند: البته پس از رواج شناسنامه و گرفتن نام خانوادگی، سازندگان تنها با نام خانوادگی یا نام و نام خانوادگی، آثارشان را امضاء می‌کنند.

وی با بیان این که یکی از نقش‌های رایج در سفالگری امروز، نقش "خورشیدخانم" است که از نقوش اصلی سفال میبد است، تصریح می کند: این نقش در سفالینه‌های میبد بسیار چشم‌نواز و جالب توجه است به نحوی که این خورشید چشمانی بادامی، ابروهای پیوسته و بیضی کشیده دارد و اشعه‌های خود را نیز به طور منظم به اطراف پخش می‌کند که اشعه‌هایش کوتاه و بلند می‌شوند و همه جا را در برمی‌گیرند.

به گفته این پژوهشگر، خورشیدخانم در نقوش سفالی میبد یادآور خورشید تابنده و قدرتمند و ملکه کویر که قدرت مسلطش را قرن‌ها بلکه هزاره‌ ها در این سرزمین گسترانده‌ است و سفالگر کویر به خوبی پیمان خود و سرزمینش با خورشید را در وسط بشقاب‎‎هایش نقاشی می‌کند.

وی می گوید: در گذشته اعتقاد بر این بوده که دنیا از هفت طبقه و هفت اقلیم تشکیل شده و خورشید بر مردم هفت اقلیم می‌تابیده است و دارای هفت مرحله بوده که یکی از آنها آیین میترائیسم(مهر‌پرستی) است.

وی اضافه می کند: حدود چهار هزار سال پیش که چندگانه پرستی رواج داشت، خورشید به عنوان یکی از ارکان پرستش به شمار می‌آمده و به قولی در منطقه‌ی کویری یزد و میبد به خاطر خودنمایی بیشتر خورشید، این روشنایی و نور مورد توجه مردم به خصوص سفالگران و کاشی‌سازان قرار گرفته و به صورت خورشید هفت شاخه که نشانه‌ی اقتدار آن بر روز هفت اقلیم بوده، ترسیم شده است.

شیخی در ادامه به ویژگی تصویری نقش خورشیدخانم اشاره و اظهار می کند: به علت آن که این نقش کاربرد تزئینی داشته، تنوع در آن بیشتر احساس می‌شود به نحوی که بیشتر در وسط ظروف قرار می‌گیرد و غالباً‌ تزئینی دیگر مانند ماهی و پرنده در اطراف آن نقاشی می‌شود.

وی می‌گوید: به غیر از شعاع‌های نورانی اطراف گردی صورت خورشیدخانم که تقریباً انتزاعی است، بقیه نقش که همان حالت چهره را دارد، کاملا طبیعی و نزدیک به یک چهره واقعی ترسیم شده و شعا‌ع‌های نورانی اطراف خورشید معمولاً با خطی بلند و در هفت جهت قرار گرفته که ما بین آنها خطوط کوتاه‌تری فضای خالی را پر کرده است.

این کارشناس عنوان می‌کند: در مجموع باید یادآور شد که نقوش سفالینه‌ها از قرون و اعصار کهن از سنت‌ها و آداب خاص پیروی کرده است و به نوعی مبین آداب، عقاید و افکار سازندگان آن است. نقوش و نگاره‌های سفالین بیشتر از جهان مادی و طبیعت و پدیدهای عمیق سرچشمه گرفته است.

"محمدرضا دهقان مهرجردی"، معاون صنایع دستی استان هم در این خصوص بیان می‌کند: صنایع دستی استان به ویژه صنعت سفال جلوه‌ای از هنر، فرهنگ و تمدنی است که روح هر بیننده‌ای را در نقوش و ظرافت خود غرق می‌کند و این از اعجاب هنر یک میبدی است که گردشگران را متمایل می‌کند تا آن را به عنوان سوغات این کهن شهر تاریخی به ارمغان ببرند.

وی با اشاره به این که شاید یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی ایران، سفالگری باشد، اظهار می‌کند: نخستین کوره‌های پخت گل خام که در ایران پیدا شده به هزاره هشتم قبل از میلاد و دوره نو سنگی مربوط است.

وی ادامه می دهد: همچنین در استان یزد سابقه سفالگری به دوره مس سنگی میانه و متاخر و هزاره پنجم قبل از میلاد باز می‌گردد و‌لیکن اوج شکوفایی هنر سفالگری بعد از اسلام متعلق به دوره آل مظفر است که به علت علاقه حکمرانان آل‌مظفر به این هنر، کارگاه‌های سفالگری در اکثر مناطق تحت حکمرانی رواج داشته که نمونه‌هایی از این سفال‌ها در اکتشافات مربوط به آن دوران به دست آمده است.

دهقان عنوان می‌کند: در شهرستان میبد سفالگری از سال‌های دور رایج بوده و در حال حاضر هم شهرک سفال و سرامیک میبد مورد بازدید جهانگردان داخلی و خارجی است که در آن انواع ظرف‌ها و اشیای سفالین توسط هنرمندان تولید و عرضه می‌شود و از این رو، این شهر به عنوان مرکز مهم سفال و سرامیک استان محسوب می‌شود و عمده فعالیتهای سرامیک در آنجا متمرکز شده است.

وی گفت: هنر سفالگری در استان یزد به ویژه شهر میبد با طرح‌های ویژه از حال و هوای کویر نشأت گرفته است.

این مقام مسئول، "خورشید خانم" و "مرغ و ماهی" را از نقش‌های اصیل سفال و سرامیک میبد ذکر و اضافه می کند: در این نقش ها که شهرت فراوان دارند، خورشید سمبل آفتاب درخشان کویر، مرغ نماد گونه‌ای از گنجشکان نواحی کویری و ماهی کنایه از کم آبی این سرزمین است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی استان تصریح می‌کند: توسعه و گسترش 

ویدیو مرتبط :
بشقاب پرنده ای در ابعاد یک سیاره توسط خورشید نابود شد !