نقد کتاب/ معرفی و نقد مجموعه شعر « گریه‌های امپراطور »

کتابستان/ « گریه‌های امپراطور » عنوان سی و هشت غزل عاشقانه و اجتماعی فاضل نظری از شعرای دهه‌ی هشتاد است. اغلب اشعار میل به سبک خراسانی دارد اگرچه الفاظ و واژه‌های کهن در شعر نظری جریان دارند و معدود می‌کنند دایره‌ی تعبیرات شاعرانه را، اما فاضل نظری به خوبی از پس این مشکل بر آمده و مخاطبین امروزین و نا آشنایان با شعر کهن را به خود جذب کرده است.

غزل « ماه » نمونه خوبی برای اثبات این معناست:
نیستی کم نه از آیینه نه حتی از ماه
که ز دیدارتو دیوانه ترم تا از ماه
من محال است به دیدار تو قانع باشم
کی پلنگی شده راضی به تماشا از ماه
به تمنای تو دریا شده ام ! گرچه یکی است
سهم یک کاسه آب و دریا از ماه
صحبتی نیست ! اگر هم گله ای هست از اوست
می توانیم برنجیم مگر از ماه !

شعر فاضل را به تلخی می‌شناسند، تصاویر بکر و مضامین تازه اما تلخ سراسر شعر فاضل را در بر گرفته است:

چای می‌نوشم که با غفلت فراموشت کنم
چای می‌نوشم ولی از اشک فنجان پر شده است
بس که گل‌هایم به گور دسته جمعی رفته‌اند
دیگر از گل‌های پرپر خاک گلدان پر شده است
اکنون ز تو با نا امیدی چشم می‌پوشم
اکنون ز من با بی وفایی دست می‌شویی
من از روزی که دل بستم به چشمان تو می‌دیدم
که چشمان تو می‌افتند دنبال دلی دیگر

اگرچه گفتیم که شعر فاضل را به تلخی می‌شناسند و حظور نا امیدی در غزل‌های او بیشتر از امید است، اما اگر از منظرنا امیدی به دنیا و امیدوار بودن به جهان پس از مرگ به برخی از ابیات او نگاه کنیم شاید از تلخی‌های او کاسته شود مانند این بیت:

به مرگ آسمانی فکرکن ! محکم قدم بردار
به حلق آویز، داری را که از دست تو خواهد رفت

جنبه‌ی موسیقایی شعر فاضل نیز درخور توجه است، استفاده از قوافی خوش آهنگ و متناسب با محتوای ابیات و نظم هجاهای عروض شعر اورا دلنشین‌تر می‌کند:
به نسیمی همه‌ی راه به هم می‌ریزد

کی دل سنگ تو را آه به هم می‌ریزد؟

سنگ در برکه می‌اندازم و می‌پندارم

با همین سنگ زدن، ماه به هم می‌ریزد

عشق بر شانه‌ی هم‌چیدن چندین سنگ است

گاه می‌ماند و ناگاه به هم می‌ریزد

آه ! یک روز همین آه تورا می‌گیرد

گاه یک کوه به یک کاه به هم می‌ریزد

علاوه بر جنبه‌ی موسیقایی پرهیز از اطناب ممل و عاری بودن از حشو شعر او را متمایز ساخته است:

به خدا حافظی تلخ تو سوگند، نشد

که تورفتی و دلم ثانیه‌ای بند نشد

لب تو میوه‌ی ممنوع ولی لبهایم

هرچه از طعم لب سرخ تو دل کند نشد

اما شاید بتوان گزینش برخی ردیف‌ها را از جهاتی نقص دانست. آن هنگامی است که مخاطب با دیدن ردیف بیت اول بتواند فضای کلی شعر را حدس بزند و حس تعلق در شعر خواندن محقق نشود مانند غزلی که گذشت: « به نسیمی همه راه به هم می ریزد... »

یا غزل « در برزخ بهشت »:

در چشم آفتاب چو شبنم زیادی‌ام
چون زهر هر چه باشم اگر کم زیادی‌ام
بیهوده نیست روی زمینم نهاده‌اند
بارم که روی شانه‌ی عالم زیادی‌ام



همچنین غزل « انار »:

تصور کن بهاری را که از دست تو خواهد رفت

خم گیسوی یاری را که از دست تو خواهد رفت

مخاطب با دیدن ردیف بلند « که از دست تو خواهد رفت » اجمالا پس می‌برد که مقصود شاعر بیان اموری است که از دست خواهند رفت و یا ردیف « عاشقت شده ست » در شعر سیب سرخ:

با هر بهانه و هوسی و عاشقت شده ست

فرقی نمی‌کند چه کسی عاشقت شده ست

چیزی ز ماه بودن تو کم نمی‌شود

گیرم که برکه‌ای نفسی عاشقت شده ست

ای سیب سرخ غلت زنان در مسیر رود

یک شهر تا به من برسی عاشقت شده ست

از نقاط قوت همین غزل سیب سرخ که سه بیت آن گذشت می‌توان پرورش خوب مضمون در عین کم بودن تعداد ابیات را نام برد .این غزل پنج بیت دارد و هر بیت به خوبی ظرفیت خود را ادا کرده است.


شاعر در دو بیت بعدی شعر را آن گونه به اتمام می‌رساند که توقع مخاطب برآورده شده و در حس اتناع پدید می‌آید اما افسوس می‌خورد که کاش شعر ادامه داشت تا حس شاعرانگی و لذت از شعر را بیشتر احساس کند:

پر می‌کشی و وای به حال پرنده‌ای

کز پشت میله‌ی قفسی عاشقت شده ست

آیینه‌ای و آه که هرگز برای تو

فرقی نمی‌کند چه کسی عاشقت شده ست


منبع: کتابستان