سهم 1.7 درصدی گردشگری از صادرات کشور

طبق برآوردها، نرخ رشد سرمایه گذاری در گردشگری ایران در 10سال آینده از نرخ رشد جهانی آن بیش تر است.

سال 2016 سال پر رشدی برای گردشگری ایران خواهد بود؛ به نحوی که ایران در جدول رشد گردشگری سازمان جهانی سفر و گردشگری (WTTC)، رتبه هفدهم جهان را به خود اختصاص داده است. با این حال از نظر رشد بلند مدت و جذب گردشگران خارجی وضعیت مناسبی برای آن پیش بینی نمی شود.

سازمان جهانی سفر و گردشگری در تازه ترین گزارش آماری که اخیرا از وضعیت گردشگری ایران به لحاظ اشتغال، درآمد و سرمایه گذاری منتشر کرده، یادآور می شود کشورمان از نظر درآمدهای گردشگری در مکان 39 جهان قرار گرفته است. البته در این محاسبه، نسبت درآمدهای گردشگری به کل اقتصاد کشور در نظر گرفته نشده و نمی توان چندان به آن اتکا کرد. حال آنکه با توجه به درآمدهای گردشگری نسبت به کل اقتصاد، جایگاه ایران در بین کشورهای جهان به رتبه 136 تنزل پیدا می کند. بیش ترین رشد را باید در افزایش اثرات مستقیم گردشگری در اقتصاد کشور مشاهده کرد. البته باید به این نکته هم توجه کرد که ایران با توجه به توسعه نیافته بودن بخش گردشگری خود، فرصت بیشتری برای رشد دارد و بخشی از دلیل قرار گرفتن آن در جایگاه کنونی، ناشی از این موضوع است.با این وجود وضعیت ایران از نظر رشد بلندمدت چندان مساعد نیست و انتظار می رود که در سال های آینده رتبه هشتادم جهان را به خود اختصاص دهد.

سهم ناچیز گردشگری در اقتصاد ایران

در گزارش منتشر شده، سهم مستقیم گردشگری در اقتصاد ایران در سال 2015 میلادی، 2.5 درصد بوده است. این رقم چه برای میانگین جهانی و چه برای میانگین خاورمیانه، 3 درصد است و ظرفیت های استفاده نشده ایران را نشان می دهد. با این حال انتظار می رود که در سال 2016، درآمدهای مستقیم گردشگری با سرعت (6.7 درصد بیش تر نسبت به سال پیش) افزایش یابد. این سرعت رشد در سال های پس از آن اندکی کند می شود و در بازه 2016 تا 2026 به 4.9 درصد خواهد رسید. براین اساس پیش بینی می شود سهم درآمدهای مستقیم گردشگری از اقتصاد کل کشور تا سال 2026 به 2.8 درصد افزایش یابد که البته باز هم با میانگین جهانی فاصله دارد.

رشد سهم درآمدهای کل گردشگری و صنایع وابسته در سال جاری میلادی و بازه 10 ساله تا 2026، مسیر دشوارتری را طی خواهد کرد و سرعت آن کمتر از رشد سهم درآمدهای مستقیم در کل اقتصاد است. این رشد به تدریج برای 2016 و بازه 10 ساله پیش رو، به ترتیب 5.9 و 4.7 درصد خواهد بود. به این صورت سهم درآمدهای کل گردشگری از اقتصاد ایران از 6.7 درصد کنونی به 7.3 درصد خواهد رسید. این رشد کند درآمدهای کل گردشگری نسبت به درآمدهای مستقیم نشان از آن دارد که زیرساخت ها و صنایع وابسته و پشتیبان گردشگری با سرعت کمتری در حال رشد هستند و بخش عمده توسعه در بنگاه ها و مراکزی انجام می شود که به صورت مستقیم با گردشگران در ارتباط قرار دارند. از طرفی سرمایه گذاری ها و هزینه های دولتی برای توسعه سفر و گردشگری هم در این بند جای می گیرد که نشان از ناکافی بودن آنها دارد.

وضعیت اشتغال زایی گردشگری

تعداد مشاغل مستقیم گردشگری ایران در سال 2015 برابر با 476 هزار نفر بوده است که 1.9 درصد از کل اشتغال کشور را دربرمی گیرد. این وضعیت در حالی است که میانگین جهانی اشتغال زایی بخش گردشگری، 3.6 درصد اعلام می شود. با این حال، برآورد سازمان سفر و گردشگری آن است که میزان اشتغال مستقیم در گردشگری ایران در سال 2016 میلادی، 4.2 درصد رشد را تجربه کند و در بازه 2016 تا 2026 هم 3.3 درصد افزایش یابد. رشد میزان اشتغال کل بخش گردشگری (در بنگاه های گردشگری و صنایع وابسته) نیز در دو دوره مورد بررسی به ترتیب 3.8 و 3.1 درصد خواهد بود؛ این در حالی است که رشد آن در سال گذشته میلادی به 5.6 درصد رسیده بود.

کارشناسان معتقدند این آمار می تواند دو موضوع را گوشزد کند؛ نخست آنکه سرعت افزایش اشتغال از سرعت افزایش درآمدزایی گردشگری پایین تر است و این موضوع نشان می دهد که گردشگری ایران به واسطه توسعه حوزه های پردرآمدتر آن در حال رشد است و نه بخش هایی که نیاز به نیروی کار بیشتری دارند. با این همه دست کم سرعت افزایش درآمدزایی آن در حال حاضر نسبت به درآمدزایی آن در گذشته افزایش یافته است. از طرف دیگر می تواند نشان دهنده افزایش مخارج سرانه گردشگران هم باشد. در هر صورت، این روند با آنکه درآمدهای گردشگری ایران را با سرعت بیشتری افزایش می دهد و آثار زیست محیطی کمتری را به دلیل ازدحام گردشگران در پی خواهد داشت، برای ایجاد اشتغال در اقتصاد امروز ایران کافی نیست.

به باور کارشناسان با توجه به آنکه هم نرخ رشد درآمدهای گردشگری و هم رشد اشتغال زایی آن برای ایران در سال 2016 بیش از دهه پیش رو برآورد می شود، می توان این طور نتیجه گرفت که برنامه های توسعه گردشگری کشور با نگاه بلند مدت تدوین نشده اند و بیشتر برای بهبود اوضاع کنونی وضع شده اند.

نقطه ضعف اساسی

براساس گزارش WTTC، ارزش صادرات گردشگری ایران (درآمدهای حاصله از ورود گردشگران خارجی) در سال 2015 تنها 1.7 درصد از کل صادرات کشور را تشکیل می داد؛ در حالی که این نسبت برای جهان، 6.1 درصد است و برای خاورمیانه 6.3 درصد و این رقم در ترکیه به 7/ 17 درصد و در لبنان به 51.9 درصد می رسد. این وضعیت در شرایطی است که در سال 2009 سهم صادرات گردشگری از صادرات کل کشور به حدود 4/ 2 درصد هم رسیده بود. در هر صورت با وجود جایگاه نامناسب درآمدهای ارزی گردشگری برای کشور، آینده چندان درخشانی هم در گزارش سازمان سفر و گردشگری برای آن پیش بینی نشده است. براساس این گزارش انتظار می رود درآمدهای کنونی از ورود گردشگران خارجی در سال جاری میلادی 2.3 درصد و تا سال 2026 به طور متوسط در هر سال به میزان 3.7 درصد افزایش یابد. برآورد رشد جهانی صادرات گردشگر در این دو بازه به ترتیب 3 درصد و 4.3 درصد است که حکایت از عقب افتادن بیشتر گردشگری ایران در این شاخص دارد. در صورت تغییر نیافتن این روند، ورود گردشگران خارجی به کشور به تدریج اما به کندی افزایش و همزمان سهم آن از کل صادرات کشور کاهش خواهد یافت و به 0.9 درصد خواهد رسید. این به معنای آن است که درآمدهای گردشگری ناشی از ورود گردشگران خارجی با سرعتی کمتر از افزایش سایر درآمدهای صادراتی در حال افزایش است.

کاهش نسبت درآمدهای ارزی

اقتصاددانان این موضوع را از جنبه دیگری هم بررسی می کنند. به طور معمول و براساس استانداردهای جهانی، حدود 80 درصد از گردشگران هر کشور را گردشگران داخلی آن تشکیل می دهند و 20 درصد از مسافران از آن طرف مرزها راهی کشور می شوند. حضور 20 درصدی گردشگران خارجی هم معمولا باعث می شود که دست کم 30 درصد از درآمدهای گردشگری کشورها، ارزی باشد. اما این نسبت در ایران تنها 7.4 درصد است و 92.6  درصد باقی مانده را درآمدهای ریالی تشکیل می دهند.

نکته تامل برانگیز آن است که به نظر نمی رسد نقش ضعیف درآمدهای ارزی در گردشگری طی سال های پیش رو هم اصلاح شود، چرا که انتظار می رود درآمدهای ناشی از سفرهای داخلی در بازه های زمانی مورد بررسی به ترتیب 7.2 و 5.1 درصد افزایش یابد. با این حال این ارقام برای درآمدهای ارزی تنها به 2.3 و 3.7 درصد خواهد رسید. به این صورت، نه تنها تا 10 سال آینده وضعیت درآمدهای ناچیز ارزی نسبت به درآمدهای کل آن بهبود نمی یابد، بلکه شکاف موجود بیشتر هم خواهد شد؛ به این معنا که سهم درآمدهای ارزی در سال 2026 به 6.2 درصد از کل درآمدهای کل گردشگری کاهش خواهد یافت.

این وضعیت در حالی است که ایران به دلیل نسبت پایین ارزش ریال خود به واحد پولی بسیاری از کشورهای جهان، یک مزیت قیمتی قابل توجه نسبت به رقبای خود دارد و با این وجود در جذب گردشگران خارجی و کسب درآمد از حضور آنها موفق نبوده و باید تلاش بیش تری در این زمینه صورت دهد. البته نیمه پر لیوان آن است که سیاست های تشویقی برای افزایش سفرهای داخلی و ایرانگردی موثر واقع شده اند و گردشگران داخلی هم هزینه های بیشتری در سفرهای خود متحمل می شوند.

جای خالی گردشگران تجاری

نقطه ضعف دیگری که در ترکیب گردشگران ایران مشاهده می شود، مربوط به حضور کمرنگ گردشگران تجاری است که در آمارهای انجمن جهانی سفر و گردشگری به خوبی نشان داده شده است. در سال 2015 تنها 9.2 درصد از درآمدهای گردشگری از محل سفرهای تجاری و کاری به دست آمده بود و 90.8 درصد باقی مانده ناشی از سفرهای تفریحی بوده است. با این حال به نظر می رسد که دست کم درآمدهای کسب شده از محل سفرهای تجاری در سال جاری میلادی با سرعت بیشتری نسبت به سفرهای تفریحی رشد خواهد کرد.نرخ رشد مورد انتظار برای درآمدهای حاصل از سفرهای تجاری در سال جاری میلادی، 8.5 درصد است؛ در حالی که این نسبت برای سفرهای تفریحی تنها 6.7 درصد محاسبه می شود. با این حال، نرخ رشد پیش بینی شده برای دوره 10 ساله پیش رو برای هر 2 دسته از درآمدها، 5 درصد است.

افزایش سرمایه گذاران گردشگری

طبق برآورد WTTC، سهم گردشگری از کل سرمایه گذاری های کشور در سال 2015 هم برابر با 3.1 درصد بوده است؛ در مقابل میانگین جهانی 4.3 درصد. پیش بینی می شود با افزایش تدریجی آگاهی سر&#